Renata Suchenek, Orzeczenia syntetyczne wyrażające percepcję wzrokową
Przedmiotem rozprawy Renaty Suchenek są orzeczenia syntetyczne (Os) wyrażające percepcję wzrokową. Ich lista została ustalona na podstawie haseł czasownikowych, wyekscerpowanych ze słowników współczesnego języka polskiego. Przykłady użyć tych czasowników w funkcji Os zostały zaczerpnięte ze wskazanych wyżej słowników, z literatury XIX w., XX w. i początku XXI w., z gazet codziennych i tygodników oraz z Korpusu PWN.
Celem pracy jest przede wszystkim opis właściwości składniowych orzeczeń syntetycznych percepcji wzrokowej i charakterystyka współtworzonych przez nie jednostek leksykalnych. Analiza składniowa orzeczeń percepcji wzrokowej obejmuje wskazanie i opis wykładników argumentów, dla których obligatoryjnie otwierają one pozycje w konstytuowanych przez nie strukturach zdaniowych w konfrontacji ze schematami składniowymi podawanymi w słownikach oraz z wynikami analiz, które przeprowadzili wcześniej inni językoznawcy (głównie A. Dobaczewski i M. Zawisławska). Analiza przykładowych zdań z orzeczeniami percepcji wzrokowej pozwoliła wyodrębnić odpowiednie jednostki języka.
Zasady opisu Os jako wykładników predykatów semantycznych opieram przede wszystkim na teorii składniowej A. Otfinowskiego, kontynuowanej przez A.S. Dyszaka, a także na pracach S. Karolaka i M. Grochowskiego.
Zróżnicowanie formalne wykładników argumentów predykatów percepcji wzrokowej pozwoliło wyróżnić ponad 20 różnych elementarnych struktur zdaniowych:
1) WXm ← Os
2) WXm ← Os → WYd
3) WXm ← Os → WYdo+d
4) WXm ← Os → WYdo+d
5) WXm← Os → WYw kierunku+d
6) WXm ← Os → WYc
7) WXm ← Os → WYku+c
8) WXm ← Os → WYb
9) WXm ← Os → WYna+b
10) WXm ← Os → WYpod+b
11) WXm ← Os → WYw+b
12) WXm ← Os → WYnad+n
13) WXm ← Os → WYz+n
14) WXm ← Os → WYza+n
15) WXm ← Os → WYpo+msc
16) WXm ← Os → WYw+msc
17) WXm ← Os → WYd:na+b
18) WXm ← Os → WYdo+d:w+b
19) WX=WYm ← Os → WŚw+msc
20) WXm ← Os → WY‘c + WY’’w+b
21) WXm ← Os → WY‘u+d + WY’’b
22) WX’m + WX’’b ← Os → WYw+b
23) widać + WYb
(WX - wykładnik podmiotu percepcji wzrokowej, WY - wykładnik przedmiotu percepcji wzrokowej, WŚ - wykładnik środka realizacji percepcji wzrokowej; m, d, c, b, msc - formy przypadkowe; do, ku, na, w kierunku, pod, nad, u, w - przyimki), np. Babcia (już) niedowidzi. Lwy wypatrywały zdobyczy. Przegląda się w szybach (sklepów).
Do Os o najbardziej zróżnicowanych właściwościach składniowych w zakresie otwierania pozycji dla różnych form WX i WY należą: spogląda, spoglądnął, spojrzał (8), patrzy2 (7), łypie, łypnął, popatruje, popatrzył, spoziera zagląda, zaglądnął, zajrzał (5).
Poza tym udało się wyróżnić 13 typów złożonych struktur zdaniowych:
1) WXm ← Os → WZjak
2) WXm ← Os → WZże
3) WXm ← Os → WZczy
4) WXm ← Os → WZkto/co
5) WXm ← Os → WZnomd
6) WXm ← Os → WZnomc
7) WXm ← Os → WZnomb
8) WXm ← Os → WZnomna+b
9) WXm ← Os → WZnomw+b
10) widać + WZjak
11) widać + WZkto/co
12) widać + WZże
13) widać + WZnomb
(WZ - wykładnik postrzeganego zdarzenia; m, d, c, b - formy przypadków; jak, że, czy, kto, co - wskaźniki zespolenia; na, w - przyimki), np. Komisarz ujrzał, jak puste oczodoły maszkary wypełniły się żywymi białkami, (...). Przechodnie przypatrywali się występom zespołów (regionalnych).
Do Os o najbardziej zróżnicowanych właściwościach składniowych w zakresie otwierania pozycji dla różnych form WZ należą: patrzy3 (6), podejrzał, podpatruje, podpatrzył, wypatrzył (5), dostrzega, dostrzegł, napatrzył się, obserwuje, podgląda, podglądnął, przypatruje się, przypatrzył się, widzi3, wylukał, zobaczył (4).
