Artykuły / The Articles

Anna Bączkowska: Znaczenia konceptualne przyimków i partykuł angielskich w ujęciu czasoprzestrzeni czterowymiarowej (wstępne założenia metodologiczne)

Artykuł ma na celu zwięzłe omówienie znaczeń konceptualnych trzech przyimków angielskich (at, in, on), które poddano analizie na podstawie metodologii opracowanej przez autorkę. U podstaw analizy leży koncepcja jedności czasu i przestrzeni (zainspirowana teorią względności, Hawking 2000), dzięki której, omawiając znaczenia przestrzenne, możemy bezpośrednio odnieść je do ich paralelnych znaczeń w domenie czasowej. W swoim podstawowym założeniu metodologia badań przyjmuje tezę o integralności czasu i przestrzeni, która, jak wynika z przedstawionych badań, pozwala na głębsze niż dotychczas zrozumienie znaczeń konceptualnych omawianych przyimków angielskich oraz – jak się wydaje – na bardziej efektywne ich nauczanie na poziomie zaawansowanym.

The present paper offers an explication of a research methodology proposed by the author. The methodology stems from basic assumptions voiced by Langacker (1987) as well as the claim of spacetime continuum advocated by some modern philosophers, anthropologists and physicists. According to this claim, space and time are concepts closely connected, and they are believed to constitute one inseparable manifold. When applied to linguistic analysis, the assumption of spacetime continuum imposes the understanding of spatial meanings in terms of their temporal extensions (and the other way round). To illustrate the applicability of the above postulates, the author has analysed a number of English prepositions occurring in nominal phrases and prepositional/phrasal verbs, some of which have been briefly described in this paper.

Edward Breza: Nazwiska równe nazwom miejscowości obecnego województwa kujawsko-pomorskiego

Okazuje się, że szczególnie bogate w nazwiska równe nazwom miejscowości są tereny tzw. Ziem Odzyskanych, zwłaszcza Pomorze Zachodnie i Środkowe, Warmia, Mazury, mniej już na Ziemi Lubuskiej i na Śląsku, rzadziej trafiają się na centralnych ziemiach polskich i na Pomorzu Gdańskim. Przedmiotem artykułu są nazwiska (67) pochodzące od nazw wsi (rzadziej miast) w województwie kujawsko-pomorskim. Technika powstania omawianych nazwisk jest powszechnie znana, pochodzi z dawnych analitycznych określeń typu (łacińskie) Joannes de Papow = Joannes Papow czy (niemieckie) Johann von Kuspit = Johann Kuspit. Szczególnie dużo nazwisk wskazuje na osoby już nieżyjące, formy zdefektowane, bliżej nieokreślone, nazwiska rodowe kobiet, które zarzuciły te nazwiska w chwili zamążpójścia: Budyń, Dobierzyn, Dziechowa, Jakubków, Karsin, Kawna, Kikuł, Kopczyna, Łasin, Łyniec, Mietlica, Muks, Murczyn, Paniew, Salna, Sikorów, Skarpa, Świesz, Tonin, Tonow.

The author has already published a few articles on the subject of surnames that are equal to the local names of the region Mecklenburg, Brandenburg, West-Pomeranian (Szczecin province), Middle Pomeranian (Koszalin and Słupsk provinces), Gdańsk-Pomeranian, Silesia etc. (compare with annotation 5). In his catalogue he has gathered more than two thousand of such surnames; 67 such surnames from Kujawy-Pomeranian province have been described in this article. Some of the surnames may have a different derivation, which is indicated every time. Certain problems connected with the described structure are briefly discussed in the article From the Issues of Polish Surnames Equal to Local Names, [in:] Metodologia badań onomastycznych [Methodology of the Onomastical Researches], red. M. Biolik, Olsztyn 2003, p. 188-195.

Stanisław Cygan: Wskaźniki barwy stylistycznej wyrazów zawarte w wypowiedziach mieszkańców wsi

Wśród podawanych przez wiejskich informatorów sposobów kwalifikowania form językowych za pomocą gwarowych kwalifikatorów leksykalnych (np. chronologicznych, geograficznych, ekspresywnych) znajdują się też i inne wskaźniki wartości stylistycznej wyrazów. Przedmiotem omówienia w artykule będą niektóre wypowiedzi informatorów z Lasocina, w których pojawia się słownictwo nacechowane stylistycznie. Wskaźnikami barwy stylistycznej wyrazów są: parakwalifikator słownikowy zdrobniale, elementy metatekstowe: po naszemu, po chłopsku, w mieście, wskazujące na zakres użycia wyrazu (miejski – wiejski), elementy oceniająco-wartościujące wyrazy: przysłówki: łagodnie, ślachetnie, odrażająco, po chamsku, prosto, przymiotniki: paskudny (wyraz), brzydkie (słowo), (wyrażenie) szlachetniejsze.

The article discusses stylistically varied vocabulary presented in K. Dejna’s works: ”Słownictwo ludowe z terenów byłego województwa kieleckiego i łódzkiego”, “Atlas gwar mazowieckich” and used in everyday expressions of inhabitants of Lasocin (Świętokrzyskie region). The analysis of the lexical resources has revealed several specific groups of words, i.e. expressive, colloquial and archaic vocabulary. Some additional information is related to paralabels such as zdrobniale, metatextual elements such as po naszemu, po chłopsku, w mieście, and some estimating elements such as adverbs (łagodnie, ślachetnie, odrażająco, po chamsku, prosto) and adjectives (paskudny, brzydkie, szlachetniejsze). All qualifying markers confirm their great sensitivity to stylistic regulations and norms. The analysis of utterances used in Lasocin shows that its inhabitants have a remarkable sensitivity of the stylistic variety of words. It is worth mentioning that an analysis of stylistically varied vocabulary should be undertaken only in a situational context and not in isolation.

Magdalena Czachorowska: Nazwy osobowe w Internecie

Głównym przedmiotem zainteresowania autorki artykułu stały się nomina priopria pojawiające się na internetowych listach dyskusyjnych i w dyskusyjnych grupach hobbystycznych (irconimy). Pod względem sposobu kreacji antroponimy w Internecie najbliższe są pseudonimom, ponieważ podobnie jak one tworzone są drogą autonominacji. Biorąc pod uwagę funkcję, jaką mogą pełnić antroponimy internetowe, można zauważyć zbieżności aż z trzema kategoriami onomastycznymi – przezwiskami, nazwami urzędowymi (imionami) oraz znowu pseudonimami. Najczęściej spotkać można formacje jednowyrazowe, rzeczownikowe pochodzące od innych nazw własnych w formie podstawowej lub derywowanej: Adam, Sylwek, albo będące wyrazami pospolitymi: viosna, słoneczko. Cechą charakterystyczną jednak antroponimii internetowej jest obecność, z jednej strony, struktur wieloelementowych, ze zdaniowymi włącznie: BOSKI HENIEK IGLESIAS.

This article is dedicated to Internet nicknames. It offers reflections concerning terms, name’s status, their structure and attitude towards language norms. The analysis is based on over eight hundred anthroponyms gathered from various web sites.

Maria Czaplicka: Zróżnicowanie nazewnictwa geograficznego powiatu sępoleńskiego i regionu brodnickiego

Celem artykułu jest analiza onomastyczna 100 nazw miejscowych powiatu sępoleńskiego (stanowiącego znaczną część Pojezierza Krajeńskiego) oraz 56 nazw regionu brodnickiego (część Pojezierza Brodnickiego). W jednym i drugim zbiorze dominują nazwy topograficzne i kulturowe, utrwalające cechy charakterystyczne terenu i odmienności kulturowe. Cechy geograficzne Krajny utrwalone w nazwach informują, że omawiany teren to połacie leśne (Dąbie, Dąbrowa). Tereny te są mało urodzajne (Piaski, Męczychudoba). W regionie brodnickim nazwy podkreślają odmienną roślinność (Buk Góralski, Lipowiec Rumunki, Olszewka). Dawną kulturę materialną zaświadczają w nazwach sępoleńskich takie z nich, jak: Młynki, Chmielniki, w nazwach regionu brodnickiego kulturę materialną utrwalają takie nazwy, jak: Szafarnia, Tama.

The paper contains a linguistic-onomastic analysis of geographical names from Sępólno Krajeńskie Country and Brodnica Region. The data presented prove that the cultural and topographic differentiations and the variety of flora and fauna have been reflected in the local names. Geographical names are the determinants, which emphasize deep differences in the geographic characteristics of these regions.

Tamara Gonczarowa: Mетафора в научной классификации

Interpretacyjny typ percepcji rzeczywistości łączy powszechną świadomość z językowym obrazem świata. W powszechnej codziennej świadomości poziomy naukowe i mitologiczne, logiczno-racjonalne i mitologiczno-poetyckie, racjonalno-teoretyczne i irracjonalno-mistyczne dziwnie się mieszały, a nawet uzupełniały się. Główną metodą powszechnej świadomości jest metoda porównywania, poszukiwania standardu. W języku standardy obrazu świata są ustalane przede wszystkim za pomocą zestawu porównań i metafor. W niektórych przypadkach irracjonalność obejmuje nawet terminologię naukową

It is the interpretative type of reality perception that combines popular consciousness and the language picture of the world. In popular everyday consciousness scientific and mythological, logical-rational and myth-poetic, rational-theoretical and irrational-mystic levels got mixed up oddly and even complement one another. The principal method of popular consciousness is the method of comparison, search of a standard. In the language, world picture standards are first of all fixed with the help of set comparisons and metaphors. In some cases irrationality covers even scientific terminology.

Tamara Graczykowska: Język cyklu reportaży Płomień i próchno Wandy Wasilewskiej na tle polszczyzny radzieckiej

Dobre źródło materiału językowego do tego rodzaju badań stanowi polszczyzna pisarki Wandy Wasilewskiej, która w 1939 r. przybyła do Lwowa, po wojnie zaś na stałe osiadła w ZSRR. Mimo to wszystkie swoje utwory pisała po polsku. Autorka artykułu z badanego zbiorku Płomień i próchno wypisała wszystkie zjawiska językowe, które odbiegały od normy ogólnopolskiej obowiązującej w polszczyźnie etnicznej we wczesnym okresie powojennym. Liczba wyekscerpowanych jednostek osobliwych jest niewielka (zaledwie 15 wyrazów i wyrażeń, 2 frazeologizmy). Najwięcej tu rusycyzmów (8 wyrazów i wyrażeń, 2 frazeologizmy) oraz leksyki należącej do starszego słownictwa ogólnopolskiego (3 jednostki przestarzałe, w tym jedna mająca wsparcie języka rosyjskiego i ukraińskiego, oraz 3 recesywne).

This publication contains the preliminary study of language of Wanda Wasilewska based on her first book published in the Soviet Union. The author presents some distinctive features in the fields of phonetics, inflexion and first of all of syntax and vocabulary. They are the result of the influence of the Russian language to some extent. The author tries to show that the study of all literary production of Wanda Wasilewska contributes to our knowledge of the Soviet Polish language, which has not been examined thoroughly yet.

Małgorzata Jaracz: Nazewnictwo folklorystyczne w regionalnym zbiorze przysłów pt. Mądrzejszy Mazur niż diabeł Tadeusza Orackiego

W zbiorze T. Orackiego przeważają przysłowia apelatywne bez komponentu onimicznego. Na 1080 tekstów tylko w 229 wystąpiły różne kategorie nazw własnych i ich form przekształconych. Łącznie w analizowanym materiale autorka artykułu odnotowała ponad 260 jednostek nazewniczych. Reprezentowane są trzy zasadnicze typy onimów: 1) antroponimy, 2) toponimy oraz 3) chrematonimy. Warstwa antroponimów w badanych przysłowiach jest zróżnicowana. Na pierwszy plan wysuwa się tu grupa imion, dalej nazwisk oraz etnonimów. Warstwę nazw geograficznych reprezentują autentyczne i nieautentyczne nazwy miejscowe oraz choronimy. Chrematonimy, reprezentowane przez kategorię heortonimów, dotyczą roku kościelnego, a w nim nazwań świąt obowiązkowych i nieobowiązkowych, czyli wspomnień świętych kalendarzowych.

The paper discusses the problems of functioning of proper names in folklore texts. The collection of such names is defined by researchers as folkloristic onomastics (after H. Borek). 1080 folk proverbs published in the paremiographic monograph by T. Oracki are the subject of the analysis. The material, mainly historical (from the second half of the 19th century to 1939), comes from Warmia and Masuria Regions, where Poles had to fight against germanisation. The analysed examples come from the works by K. C. Mrongowiusz, H. Frischbier, G. Gizewiusz and from regional periodicals and research. The proposed description uses the onomastic perspective and points at three basic groups of names (anthroponyms, geographical names and heortonyms – names of holidays) found in Masurian and Warmia proverbs.

Joanna Joachimiak-Prażanowska: Wyrazy efemeryczne i marginalne w „Kurierze Wileńskim” (1924-1939)

Autorka artykułu poddała szczegółowemu badaniu w całości rocznik 1924 „Kuriera Wileńskiego”. Z pozostałych roczników (1925-1939) zbadała systematycznie co dziesiąty numer. Skupiła się na ekscerpowaniu regionalnych (północnokresowych) cech językowych. Wśród napotkanych regionalizmów słownikowych dominuje słownictwo znane ze starszej polszczyzny etnicznej. Drugą grupę pod względem liczebności stanowią rusycyzmy. Autorka wyekscerpowałam też leksykę ogólnie wschodniosłowiańskiej proweniencji (mogącą pochodzić zarówno z języka białoruskiego, ukraińskiego, jak i rosyjskiego), a także pewną liczbę białorutenizmów i lituanizmów. Jednostki efemeryczne (23) zostały potwierdzone łącznie 36 wystąpieniami. Z kolei 7 jednostek marginalnych wystąpiło w „Kurierze Wileńskim” łącznie 13 razy. Co ciekawe, kilka spośród tych osobliwych leksemów utrzymuje się do dziś na kresach północno-wschodnich, o czym świadczy ich pojawianie się w powojennej polskiej prasie wileńskiej (biskwit, demisezonowy, fryzjernia, tank, współdzielnia).

The article discusses the case of rare and ephemeral words found in the Polish language of „Kurier Wileński”, a journal published in Vilno between the World Wars. The lexical items have been organised in a glossary, in which for each entry a relevant quotation from „Kurier Wileński” has been provided, together with the information about those words (most often scarce), given in the dictionaries of Polish. The aim of the article is the publication of the researched material with a commentary, as there exists a gap in the coverage of that specific lexical area in specialist literature.

Elżbieta Laskowska: Językowy obraz egzystencji człowieka w pracach pisemnych uczestników olimpiady polonistycznej

Przedmiotem swoich obserwacji autorka artykułu uczyniła prace pisemne uczestników olimpiady polonistycznej. Starała się dostrzec, w jaki sposób młodzież kreuje wizerunek człowieka. Omówiła te wybrane z prac uczniów wypowiedzi, które wiążą się z usytuowaniem człowieka jako jednostki w przyrodzie i społeczeństwie. Wiele ciekawych spostrzeżeń przyniesie – jak się należy spodziewać – opis stanów i procesów psychicznych oraz czynności. Wszystko to złagodzi zapewne wyłaniający się z przedstawionego w artykule ciemny obraz ludzkiej egzystencji. Odnaleziony w pracach uczniów obraz egzystencji ludzkiej przypomina w niektórych rysach koncepcje człowieka charakterystyczne dla filozofii egzystencjalizmu. Przedstawiony opis autorka poleca uwadze nauczycieli języka polskiego i autorom programów szkolnych, a także samej młodzieży.

The author analyses the written works of participants of the Polish language Olympiad on the basis of lexical and phraseological language expressions referring to the existence of human beings. These expressions name the human being as a biological and social creature, dependent on the law of nature and having their own free will as well the human being, who lives and dies, surviving tragic events. The author concludes that the analysed texts show a very pessimistic picture of the human being.

Jolanta Mędelska: O najczęstszych regionalizmach leksykalnych w powojennej prasie wileńskiej (1945-1979)

Autorka artykułu wynotowała 5435 wyrazów regionalnych. Część tych jednostek, a mianowicie 2475, wystąpiła w gazetach okresu wczesnopowojennego (1945-1959), część zaś (4195) w gazetach okresu późnopowojennego (1960-1979). Niektóre regionalizmy pojawiały się tylko w latach 1945-1959, inne – tylko w latach 1960-1979, jeszcze inne – w obu wyróżnionych okresach, czyli w całym badanym przedziale czasowym: 1945-1979. Leksyka odzwierciedlona w prasie wileńskiej lat 1960-1979 była silniej nacechowana regionalnie niż słownictwo używane w wileńskich źródłach prasowych okresu wczesnopowojennego. Najczęstsza leksyka to słownictwo typowo „gazetowe”, ściśle związane z tematyką poruszaną w okresie powojennym przez redaktorów prasy krajów socjalistycznych, nie tylko ZSRR. Mamy tu z jednej strony charakterystyczne słownictwo gazety codziennej (jaką był np. „Czerwony Sztandar”), z drugiej – prasy kobiecej („Kobieta Radziecka”). Najdonioślejszy jest jednak – jak się wydaje – fakt, że 53% najczęstszych regionalizmów północnokresowych funkcjonujących w wileńskiej prasie stanowią leksemy mające tożsame odpowiedniki we wszystkich językach, które na powojennej Litwie pozostawały w ciągłym kontakcie.

The present article describes results of research into regional (northern borderland) lexis used by editors of newspapers issued in Polish in post-war Lithuania. In the examined excerpt, which contains about 5.500 different loan words (largely archaisms) borrowed from Russian, Byelorussian, Lithuanian, and Polish, as well as examples of local word coinage, over 49 words of high frequency have been identified (55 items). The analysed texts consist largely of vocabulary used in such spheres as politics, industry and agriculture, but they also contain a number of words typical of everyday life (e.g. childcare, cooking, and fashion).

Jolanta Mędelska, Marek Marszałek: Wymiany e > i, y oraz i, y > e odzwierciedlone w wydawnictwach kowieńskich 1919-1940 (na tle stanu w innych źródłach północnokresowych)

Utożsamianie się nieakcentowanego e z i lub y oraz formy ilustrujące hiperpoprawną reakcję na owo zjawisko to wybitnie regionalna cecha wymowy wynikająca ze specyfiki przycisku wschodniosłowiańskiego, zatem charakterystyczna zarówno dla kresów północno-wschodnich, jak i południowo-wschodnich. Zwężanie e > i, y w sylabach nieakcentowanych oraz druga strona tego zjawiska: hiperpoprawne wprowadzanie e na miejsce ogpol. i lub y jest cechą wspólną obu odmian terytorialnych polszczyzny kresowej. Jeśli jednak jej geneza na kresach południowo-wschodnich nie budzi wątpliwości, to na kresach północno-wschodnich przyczyna zmian nie została jeszcze przekonująco wyjaśniona. Wydaje się, że właśnie w odniesieniu do polszczyzny inteligencji kowieńskiej, wychowywanej i kształconej pod zaborem rosyjskim, trzeba w większym niż dotąd stopniu uwzględniać oddziaływanie na nią języka rosyjskiego. Wpływ rosyjskich nawyków artykulacyjnych widoczny jest – naszym zdaniem – właśnie w zwężaniu nieakcentowanej samogłoski e.

The present paper delineates one of the most characteristic features of pronunciation typical of the northern borderland area, namely the change of e into i, y. This shift, as well as the process which typically accompanies this phenomenon, i.e. hyper-accurate reverse shift of i, y > e, are believed to occur under the influence of the accentual system found in East-Slavonic languages. The authors not only demonstrate that Russian plays an important role both in initiating and sustaining this shift, but they also question the importance of Byelorussian in the development of this process. To illustrate this phenomenon, over 70 examples found in the interwar newspapers of Kaunas have been analysed. In the corpus material, the hyper-accurate shift of i, y > e prevails over the phonetic narrowing of e into i, y, which proves that journalists and editors of Kaunas newspapers were fully aware of the fact that there was a characteristic Kaunas pronunciation, yet they could not free themselves from using it.

Włodzimierz Moch: Socjolekt czy język subkultury – kwestia ciągle dyskusyjna

Autor artykułu nawiązuje do polemiki na łamach Języka Polskiego między Krystyną Pisarkową a nim na kanwie zamieszczonego tam artykułu Słownictwo swoiste subkultury hiphopowej (Moch 2002). Pisarkowa zanegowała istnienie osobnego (specjalnego) języka subkultury hiphopowej. Włodzimierz Moch twierdzi, że zasób i charakter swoistego słownictwa hiphopowców świadczy o odrębności tej subkultury względem innych, a jeśli niektóre (nieliczne) formy znane są lub były wcześniej także różnym innym subkulturom, to w bardziej lub mniej zmienionym oraz rozszerzonym lub zawężonym znaczeniu. Postulat, aby traktować język każdej subkutury indywidualnie, a nie wrzucać go do wielkiego worka z pojęciem „języki subkultur” znajduje uzasadnienie w fakcie, że każda subkultura tworzy wyróżniającą ją warstwę leksykalną stanowiącą jej podstawowy kod komunikacyjny. Przykładowo można porównać dwie grupy synonimów z dwóch zbiorów nazw odnoszących się do rzeczownika zespół rozumianego jako grupa złożona z kolegów – muzyków: 1) rockmeni: band, bandzik, black mafia, brać, brygada, dzieci Lucyfera, ekipka, formacja, grupa, grupka, kapela, kapelka, skład, załoga, założka, zespół; 2) hiphopowcy: amigos, banda, brygada, drużyna, ekipa, familia, gang, gru, grupa, kapela, kasta, klan, klika, klima, kru, paczka, rodzina, skład, team, dream team, zespół.

Researching language of any group or social environment, one is in a dilemma whether to treat it as a sociolect or a subculture phenomenon. The author shares the point made by Janusz Anusiewicz and Bogdan Siciński in the introduction to the volume Języki subkultur // Languages of subcultures (1994), that sociolinguistics as a research method, though allows us to describe language and its functions in a specific social group, is not capable of recognition and description of cultural phenomena that are to taken only in the perspective of language description related to social group as subculture. The postulate to treat language of each subculture individually (unlike throwing it to the big file of concepts suggested by the very concept languages of subcultures) is justified by the fact that all subcultures create their distinguishing lexical strata that make the basic communication code of the specified subculture. The given examples excerpted from the vocabulary of rockmen, hiphoppers, schoolchildren, football fans (hooligans), skaters and graffiti artists (writers) show linguistic distinction between subcultures even if the same persons take part in several subcultures. Each one uses its own vocabulary despite some common elements, each has got its own repertoire of professionalisms and keywords. The author is convinced that a detailed analysis of vocabulary and phraseology of specified subculture will let recognize the shape of its language. That’s the way of thinking that guarantees the scientific credibility of research of subcultures.

Anna Paluszak-Bronka: Wybrane formy fleksyjne przymiotnika i imiesłowu przymiotnikowego w kancjonale Wasiańskiego z początku XX wieku

W artykule jego autorka przedstawia przestarzałe – w porównaniu z datą wydania kancjonału – formy przymiotnika i imiesłowu przymiotnikowego notowane w zabytku z początku XX wieku oraz próbuje odpowiedzieć na pytania: co warunkowało ich obecność w wydaniu oraz jaką pełniły one w nim funkcję? Wiele form przestarzałych notowanych w śpiewniku Wasiańskiego trzeba tłumaczyć normą polszczyzny ogólnej okresu, kiedy powstawała pierwsza edycja zbioru. Na pewno starsze postaci nie były wprowadzane specjalnie przez edytora na początku XX wieku w celu uzyskania stylistycznego efektu podniosłości. Nie można więc mówić o świadomej archaizacji w kancjonale z 1906 r. Formy archaiczne zachowały się w wydaniu z początku XX wieku, ponieważ wydawca zobligowany istniejącą melodią tekstów, nie mógł ich dowolnie modyfikować.

This article presents archaic (based on the date of the songbook’s edition) adjective forms and adjectival participles of the type: wesoł, rad, Adamow (upadek), naznaczon, ofiarowan, as well as an analysis of the causes of its functioning in the book of songs and prayers, edited by the Hartung Publishing House in Królewiec (Konigsberg) in 1906.

Teresa Pluskota: Kształtowanie się rosyjskiego systemu nazewniczego w XVI i XVII wieku (na podstawie wybranych grup społecznych i zawodowych). Cz. I

Zestawienie antroponimii kilku grup może wnieść pewne nowe elementy do historii nazewnictwa rosyjskiego, ponadto szczegółowa analiza nazw pozwoli ujawnić specyfikę modeli nazewniczych. W artykule jego autorka skupia się na charakterze struktur nazewniczych i stopniu stabilizacji systemu wśród diaków i ich pomocników, kupców, rzemieślników, chłopów i szlachty. Właściwie każda, nawet najmniejsza, grupa społeczna miała swoją historię systemu nazewniczego, swój inwentarz środków słowotwórczych; różniła się strukturą i zasobem środków słowotwórczych. W innym okresie następowała stabilizacja systemu w każdej grupie i powstanie najważniejszego komponentu modelu trójczłonego – nazwiska.

The article focuses on Russian personal names, which belong to select social and professional groups: noblemen, countrymen, merchants, craftsmen and others. The aim of the paper was to show how the social differentiation influenced the personal names. In the article the specific features of each group were shown and described: two-partedmodel was replaced by three-parte done, four- and five-parte dones disappeared completely. Some results of the study were presented in a table.

Dorota Pronobis: Językowy obraz ogłoszenia stanu wojennego w Polsce na łamach „Gazety Pomorskiej”

Celem artykułu jest próba analizy języka, za pomocą którego zobrazowano w bydgoskiej „Gazecie Pomorskiej” ogłoszenie w Polsce stanu wojennego oraz następstwa tego faktu. Na podstawie przedstawionych przykładów autorka artykułu ukazała, że stereotyp językowy występujący na łamach „Gazety Pomorskiej” w okresie wprowadzenia w Polsce stanu wojennego obejmował wszystkie poziomy dyskursu. Propagandzie podporządkowane były wszelkie działania językowe. Dotyczyły one zarówno zastosowanych środków wyrazu, jak i zasad konstruowania całych wypowiedzi. W przytaczanych przykładach ujawnił się proces uniformizacji języka w prasie, który stawał się deklaratywny, odpersonifikowany i anonimowy.

This article is an attempt of linguistic analysis of the texts published in the local newspaper “Gazeta Pomorska” after introduction martial law in Poland (13 December 1981). The author emphasizes the propaganda character of the texts and ideological intentions of vocabulary. Abbreviations, semantics accumulations and simplification of transmission of information are the features of political-propaganda monologues.

Henryka Sędziak: Cechy fleksyjne mowy mieszkańców wsi łomżyńskich. Koniugacja

Formy fleksyjne różniące się od polszczyzny ogólnej wyekscerpowano z wypowiedzi 43 informatorów z 32 wsi położonych w ośmiu gminach powiatu łomżyńskiego. Wypowiedzi te nagrane zostały w latach 1974 i 1975. Formy koniugacyjne czasowników w mowie mieszkańców badanych wsi wykazują znaczne różnice w stosunku do polszczyzny ogólnej. Różnice te dotyczą przede wszystkim końcówek osobowych, rzadziej zmiany postaci tematu. Większość omówionych w opracowaniu różnic dotyczy form czasu przeszłego, gdyż czas przeszły jest tu kategorią dominującą. Wynika to z charakteru wypowiedzi, które najczęściej dotyczą przeszłych wydarzeń i przeżyć informatorów.

The aim of the following article is the description of the conjugational forms of the verbs used in the speech of the oldest inhabitants of the villages in Łomża district. The conjugational forms of the verbs used by the inhabitants of those villages show significant differences in comparison to the standard Polish. These differences concern mostly the personal endings, less frequently changes of the stem. The changes occur mostly in the past tense (72% of all verb forms mentioned in the article). Among the forms of the past tense the most frequent ones are those with the ending -m in the 1st person plural. This ending is also used in the present and future tense. However, in these tenses it preserves an archaic inflectional form, which appears in literary texts of the XVIIIth century. Other differences form the standard Polish are: 1) the spreading use of the masculine form with all grammatical genders, 2) using the ending -ta, which is a relic of the grammatical dual number and in the speech of informants occurs in plural imperative and plural interrogative, 3) different verb stems occurring in distinct forms.

Mirosława Wronkowska-Dimitrowa: Parimiejnikowe hapaks legomena i ich zamienniki w starotestamentowych fragmentach w Triodzie kwietnym

Przeprowadzona analiza słownictwa paremii pod kątem wychwycenia rezultatów redakcji presławskiej, głównie w zakresie zastępowania wyrazów obcych rodzimymi ekwiwalentami pokazała, że paremie w drukowanym Triodzie kwietnym, podobnie jak w rękopiśmiennych triodach z XIII, XIV w., oparte są na presławskiej wersji parimiejnika. Wśród osobliwej leksyki parimiejników znajdują się też nazwy własne, które narzucił sam tekst Starego Testamentu. Zeslawizowane – fonetycznie, fleksyjnie i słowotwórczo przystosowane do języka słowiańskiego. Pośród materiału nazewniczego stanowiącego osobliwość parimiejnika znajdują się nazwy, które w lekcjach ze Starego Testamentu zamieszczonych w Triodzie kwietnym choć są zbliżone, to jednak swą formą odbiegają od postaci stanowiącej osobliwość. Przedstawione w artykule rozważania są tylko propozycją objaśnienia odmienności nazw, które stojąc w miejscu parimiejnikowych hapaks legomenów, same stanowią osobliwość.

The article presents a few names from the lessons of the Old Testament inscribed into the 15th century Triodion-Pentikostarion that have forms different from the oldest one certified in the Paroemiarion from the 12th century and treated as the Old Church Slavonic hápaks legómenon. Assuming that this form of the name is not the result of a purposeful change of a biblical text, an attempt is undertaken to establish its origin through a confrontation with other forms of this name coming from later texts, an analysis of its inflection form and word formation construction, and by the interpretation of its graphic shape.