Artykuły / The Articles:

Halina Bartwicka: Cравнения в русской разговорной речи

Porównania należą do najbardziej stylistycznie kreatywnych jednostek języka potocznego. Pozwalają na kolorową, żywą i wyobrażającą ekspresję osądu i emocji. Bardzo często stanowią dominującą część wypowiedzi ekspresywnych. Struktury porównawcze są tworzone nieustannie w języku potocznym; są przykładem indywidualnej kreatywności językowej, ilustrującej umiejętności twórczego działania materii słownej i odzwierciedlającej niestereotypowy sposób postrzegania świata. W tym artykule omówiono nowe porównania, niezarejestrowane w źródłach leksykograficznych, szczególnie w dwóch ostatnio opublikowanych specjalistycznych słownikach, z których oba zawierają około 20 000 porównań. Do najciekawszych należą tak zwane porównania obrazów, a także wszelkiego rodzaju modyfikacje znanych wyrażeń porównawczych.

Comparisons are among the most stylistically creative units of colloquial language. They allow for a colourful, lively and imaginative expression of judgment and emotions. Very often they constitute a dominating part of expressive utterances. Comparative structures are continually created in colloquial language; they are an example of individual language creativity, illustrating the skills of creative operation of word matter and reflecting non-stereotypical way of perceiving the world. This article discusses new comparisons, unregistered in lexicographic sources, especially in the two recently published specialist dictionaries, both of which include around 20.000 comparisons. Among the most interesting are the so-called image comparisons as well as all kinds of modifications of familiar comparative expressions.

Iwona Benenowska: Uwagi dotyczące predykatów dolegliwości fizycznych

Przedmiotem artykułu są orzeczenia syntetyczne konstytuujące elementarne struktury zdaniowe (ESZ, Otfinowski 1982) implikujące jeden argument, będące wykładnikami predykatów dolegliwości fizycznych. Ponad czterysta takich predykatów wskazał A. S. Dyszak (1992). Autor wyróżnia części ciała jako odrębną kategorię obiektów, przeciwstawia je istotom żywym (których są częściami). Jeśli przyjąć koncepcję dysjunkcji (Karolak 1984), pierwsza grupa orzeczeń wyłonionych przez A. S. Dyszaka stanowiłaby grupę orzeczeń syntetycznych konstytuujących ESZ i implikujących jeden argument, a nie dwa – jak chce A. S. Dyszak. Na tej podstawie autorka artykułu wyróżnia trzy podstawowe typy struktur: z dysjunktywnym wykładnikiem argumentu, z jednym wykładnikiem argumentu (niedysjunktywnym) alternatywnie z dysjunktywnym wykładnikiem tego argumentu, z jednym (i tylko jednym) wykładnikiem argumentu. Analizowane orzeczenia dzieli na dziewięć grup ze względu na typ zdarzenia, które nazywają. Podział ten pozwolił na określenie zależności strukturalno-semantycznych i uszczegółowienie roli semantycznej implikowanego argumentu – roli złożonej: podmiotu dolegliwości fizycznej i patiensa.

In the monography Synthetic Predicates Expressing Physical Sufferings in Modern Polish (1992) A. S. Dyszak discussed a group of predicates and, having considered the disjunction, the author distinguished three basic types of structures: With the disjunctive form of an argument (A), with one form of an argument (nondisjunctive) alternatively to the disjunctive form of this argument (B), with one (and only one) form of an argument (C). Next, the predicates, divided onto nine groups, were categorized according to the type of event they named. This categorization allowed to define syntacto-semantic dependencies and the semantic role of the implied argument – the combined role of the object of the physical suffering and the patience.

Magdalena Czachorowska: Wybrane leksykalne środki stylistyczne w twórczości Stefana Żeromskiego

Analiza słownictwa topograficznego pozwala prześledzić bogactwo synonimiki w twórczości Stefana Żeromskiego. Różnice chronologiczne ilustrują: ogólnopolskie strumyk i uznane za przestarzałe ponik. Żeromski stosuje synonimy chronologiczne, terytorialne, stylowe. Terytorialne zróżnicowanie synonimów przynoszą takie zestawienia leksemów, jak choćby ogólnopolskie łąka do regionalnego hala. Zróżnicowanie stylistyczne pokazują takie pary synonimiczne, jak pustkowie i pustać. Żeromski nie tworzył nowego słownictwa, a jedynie odnajdywał w zasobie słownikowym języka polskiego leksemy zapomniane lub rzadko już używane i przywracał je czynnemu słownictwu. Poza tym pisarz sam starał się zgromadzić jak największy katalog wyrazów, które pomogłyby mu w opisie otaczającej rzeczywistości topograficznej. Starał się wyzyskać jak najmocniej język górali, stąd w górskich opisach odnajdziemy, np.: hale, krzesanice, nieciecz.

The article has been dedicated to analyzing chosen lexical stylistic forms met across the whole Stefan Żeromski’s writings, both feature writings and his journals. It contains rich illustrated in examples and quotations synonyms, archaisms and neologisms which were the object of analysis.

Andrzej S. Dyszak: Językowy obraz lasu

Przedmiotem artykułu jest językowy obraz lasu utrwalony w 1) znaczeniach wyrażeń współczesnego języka polskiego, zawierających – jako główny – sem ‘las’ i współtworzących w ten sposób odpowiednie pole semantyczno-leksykalne, oraz 2) w związkach syntagmatycznych, w jakich wyrażenia te są używane. Inne nazwy niż las – zarówno jednowyrazowe, jak i peryfrastyczne, mają węższe znaczenia (są jego hiponimami, rzeczownika las) i tworzą następujące podpola: 1) nazwy lasu wskazujące na jego cechy ilościowe, 2) nazwy lasu wskazujące na jego cechy jakościowe, 3) nazwy lasu wskazujące na miejsce jego występowania, 4) nazwy lasu wskazujące na jego genezę, 5) nazwy lasu wskazujące na udział człowieka w życiu lasu. Obraz lasu, jaki można zrekonstruować na podstawie związków, w jakie wchodzą nazwy lasu z innymi wyrażeniami językowymi, dotyczy cech fizycznych lasu oraz szeroko rozumianych relacji człowieka z lasem.

The object of analyze is lingual figure of forest (in contemporary polish language), fixed in meanings of names of forest and in syntactic relationships, what expressions ones are used. The names of forest denote its quantitative attributes, as e.g. bigness (cf. lasek), qualitative attributes, as e.g. kinds of trees (cf. olszyna), places of occurrences (cf. mszarne lasy), its genesis (cf. pralas) and participation of people in life of forest (only one expression: półdziki las). Relationships, what the names of forest come to another lingual expressions (first of all: adjectives and verbs), show physical attributes of forest, e.g. hue (cf. las granatowiał), and various relations of people with forest, which is for a man e.g. the place of asylum (cf. zaszyć się w lesie). However most of them show negative influence of people on forest and its degradation (cf. przetrzebić las).

Tamara Gonczarowa: Κонвенциональные цветообозначения (наименования природных классов, продуктов питания)

Artykuł dotyczy konwencjonalnych nazw kolorów. Oznaczenie kolorów jest prawdopodobnie bardziej antropocentryczne i etnocentryczne niż jakakolwiek inna sfera języka. Konwencjonalne nazwy kolorów nie są oparte na motywacji wizualnej , ale na koncepcjach rodzimych użytkowników. W przeciwieństwie do wolnych nazw kolorów określają one różne rodzaje obiektów, ale nie obiekty tego samego rodzaju, które różnią się kolorem. Kombinacje słów zawierające konwencjonalne nazwy kolorów są zestawami fraz i nie zmieniają się. Opis obiektów za pomocą konwencjonalnych nazw kolorów jest faktem kulturowym, historycznym i psychologicznym. Badanie tych nazw wykazało, że wspólny mówca nie tylko reprezentuje, ale i poprawia "naiwny" obraz świata w całości, a także obraz świata kolorów, oraz ustanawia stałe połączenie między nazwami kolorów i cechami obiektów, emocjami, pozycją społeczną, charakterem osoby. Powoduje to, że oznaczanie kolorów jest częścią naszej kultury zakodowanej w kategoriach koloru.

The paper deals with conventional colour names. Designation of colours is likely to be more anthropocentric and ethnocentric than any other sphere of language. Conventional colour names are not based on visual motivation, but on conceptions of native speakers. In contrast to free names of colour they designate different kinds of objects, but not objects of the same kind opposite in colour. Word-combinations containing conventional colour names are set phrases and don’t vary. Description of objects with the help of conventional colour names is a cultural, historical and psychological fact. Studying of these names showed that the common speaker doesn’t only represent but also fixes the “naive” world picture on the whole and the colour world picture in particular and sets permanent connection between colour names and characteristics of objects, emotions, social position, character of a person etc. It results in the fact that designation of colours is a part of our culture encoded in the terms of colour.

Tamara Graczykowska: Terminologia polityczna w polszczyźnie kowieńskiego tygodnika „Chata Rodzinna” z lat 1922-1940

W artykule jego autorka omawia kowieńską leksykę polityczną jako kontynuację semantycznej prezentacji słownictwa kresowego odzwierciedlonego w „Chacie Rodzinnej”. Zgromadzone leksemy przedstawia w postaci czterech wykazów alfabetycznych, swego rodzaju słowniczków, w zależności od pochodzenia wyrazów. Najliczniejszą grupę stanowi leksyka pochodzenia litewskiego – 12 leksemów. Drugą grupę stanowi leksyka pochodzenia rosyjskiego: 10 jednostek.

This paper presents the vocabulary in the field of politics. The author listed 25 lexemes extracted from the magazine “Chata Rodzinna” that was published in Kowno in 1922-1940. The most numerous group (12 units) is made up of the borrowings from the Lithuanian language. On the second place are the borrowings from Russian language (10 units). Only one of them is the old Russicism dating from the period of the occupation of Poland by the Russian Empire. The others are the new Soviet Polish language.

Małgorzata Jaracz: Socjolingwistyczne uwarunkowania formacji nazwiskowych z -owicz, -ewicz w Herbarzu polskim Adama Bonieckiego

Artykuł podejmuje problematykę socjolingwistycznego opisu nazwisk zakończonych sufiksami -owicz, -ewicz w jednym z wartościowszych herbarzy polskich, który zawiera bardzo obszerne zestawienie nazwisk szlachty przedrozbiorowej. Boniecki umieścił też w nawiasach kwadratowych hasła z nazwiskami osób, które nie należały do „pocztu szlachty polskiej”. W hasłach (nagłówkach i tekście) pojawia się 866 formacji nazwiskowych z przyrostkiem -owicz i 853 z -ewicz oraz 3 nazwy z -owic i 1 nazwa z -ówicz (Jagajłówicz). W omawianych przykładach zwraca uwagę niestabilność form, wymienność formantów -owicz i -ewicz, występowanie kilku nazwisk różnego typu. Herbarz ukazuje wiele mechanizmów funkcjonowania nazwisk z -owicz, -ewicz, ale do badań predykatywnej funkcji nazwisk patronimicznych jest mało przydatny, gdyż często zawiera bardzo skąpe informacje oraz bezpośrednio nie pozwala na analizę oryginalnych zapisów.

The article presents sociolinguistic issues related to the functioning of surnames with the suffixes -owicz, and -ewicz in the Polish Armorial (Herbarz polski) by Adam Józef Feliks Boniecki. The sixteen-volume Armorial (1899-1913) is part of the canon of Polish genealogic and heraldic literature. It contains an enormous inventory of family names of the Polish pre-partition nobility, as well as their coats of arms, family connections, information on their positions, offices and ranks, the land estates they held, their wartime merits for the First Republic as well as ennoblement records. The subject of the study includes over 1320 anthroponyms. The analysis takes into account the geography of the patronymic names studied, as well as the social status and ethnic background of the name bearers. The article additionally indicates the processes of weakening the predicative function and structuralization of the -owicz, and -ewicz suffixes, as well as the stereotype of the so-called class-related names (of the nobility, bourgeoisie etc.) and its actual functioning in the historic and social conditions of the First Republic.

Joanna Joachimiak-Prażanowska: Leksyka osobliwa, nigdzie – poza „Kurierem Wileńskim” – nienotowana

Przedmiotem artykułu jest leksyka niezarejestrowana w żadnym z polskich słowników definicyjnych, nieobecna też w słownikach przekładowych i innych źródłach leksykograficznych – 28 jednostek nigdzie (łącznie 36 wystąpień). W wyekscerpowanym materiale znalazło się 6 analityzmów słownikowych (bieg sprinterowski, bilet wejścia, dom poprawy, mączka mleczna, pociąg ratunkowy, stacja policyjna) i 1 frazeologizm (ruszać się jak mucha w śmietanie). Redaktorzy Kuriera Wileńskiego, posługując się tą specyficzną leksyką, musieli jednak mieć świadomość, że jest ona właściwie rozumiana przez czytelników. Używanie przez nich takiego słownictwa może świadczyć, że w okresie międzywojennym było ono na kresach północno-wschodnich w (ograniczonym?) obiegu.

The article presents lexis unrecorded in Polish prescriptive sources, taken from „Kurier Wileński”, which was published in the years 1924-1939. Peculiar words are listed in a form of a dictionary with quotes of textual illustrations and – in some cases – certain conclusions. The study aims at showing a lexical material unknown to dictionaries and documenting its textual use.

Agnieszka Marta Klawon: Wpływ języka niemieckiego na regionalne odmiany polszczyzny – Leksykalne podobieństwa i różnice w mowie mieszkańców Śląska Opolskiego i Kociewia

Germanizmy najczęściej dostrzegalne są w regionalnych odmianach języka polskiego, głównie na terenach, które utrzymywały się szczególnie długo w rękach niemieckich (zabory), bądź też tam, gdzie relacje z Niemcami były najbliższe (obecne zachodnie tereny przygraniczne). Autorka artykułu przyjęła założenie, iż regionalne odmiany polszczyzny na Kociewiu i na Śląsku Opolskim łączy zasób zapożyczonej z niemczyzny leksyki. Metodą, jaką przyjęła w zbieraniu materiału porównawczego, była ankieta. Należy też nadmienić, że słowa zebrane w kwestionariuszu w znacznym stopniu zostały odebrane niewłaściwie, pomimo istnienia czynników, które mogły wspomóc proces właściwej percepcji. Można przyjąć, że dystynktywnym faktorem było pochodzenie respondentów, jako że znaczenia podanych germanizmów najdokładniej określały osoby z samego Opola i najbliższych okolic.

To approach the problem of borrowings from the point of view of the speakers, the text utilises the corpus of lexical data collected in the Kociewie region during the research conducted by the author. The main point the author is going to establish is whether Germanisms used by the inhabitants of Kociewie are understood and functional in the region of Opole in Silesia. The examples to be analysed are chosen from the German borrowings most commonly used by the Kociewians and contrasted with the regionalisms typical of the Opole region, which makes it possible to verify the theory of the impact of German language on the shape of modern lexicon, both in the Opole and Kociewie regions.

Emilia Kubicka: Frazeologizmy w słowniku

Rozważania autorki artykułu dotyczą modyfikacji związków frazeologicznych oraz tego, jak wielość postaci frazeologizmu wpływa na jego ujęcie w słowniku. Modyfikacje związków frazeologicznych można podzielić na dwie grupy ze względu na cel dokonywanych przekształceń: na innowacje i derywaty. Innowacje polegają na zmianie struktury frazeologizmu z dwóch co najmniej powodów: nieznajomości lub niedostatecznej znajomości związków (są nieświadome) lub z chęci świadomego zwrócenia uwagi na przekształcaną jednostkę. Derywacja semantyczna dotyczy związków, które mają istotne elementy wspólne w planie wyrażenia, a znaczenie jednego z nich zawiera się całkowicie w znaczeniu innego lub w znaczeniach dwu zestawianych związków zawarte jest znaczenie trzeciego (Lewicki 1981).

Linguists have taken an interest in the variability of phrasal verbs for a long time. Although there exist many theoretical studies concerning this subject, solutions applied in lexicography are not always proper, moreover, they are even inconsistent. In the paper were examined three dictionaries representing different lexicographical concepts in respect to the presence of phraseological derivatives. In “Wilga’s” dictionaries (PSFGłow, SWJPDun) and Müldner-Nieckowski’s dictionary the distinguished entries are not lexical units, but they were presented in such a way in order to make easier creating texts by the users. On the other hand, in the most modern dictionary (Inny słownik języka polskiego) eagerness for consistency sometimes creates the unreal image of the language.

Sylwia Kuklińska: Z badań gwary południowokociewskiej

Na podstawie tekstów, uzyskanych w trakcie przeprowadzonych rozmów z Aniela Jurkiewicz – reprezentantką najstarszego pokolenia wsi Sulnówko, autorka artykułu przeanalizowała występowanie różnorodnych cech dialektu kociewskiego w jej języku potocznym. Zebrane w ten sposób formy gwarowe z południowego Kociewia porównała z wnioskami wysuniętymi przez Marię Pająkowską (1991). Najczęściej spotykane są fonetyczne formy gwarowe, które stanowią ok. 48% wszystkich występujących w tekście gwaryzmów. Przedstawiony w artykule przykład żywotności gwary jest jednym z wielu zebranych podczas badań prowadzonych na południowym Kociewiu. Wybrana ilustracja zjawisk językowych, głównie przenikania się kodów u najstarszej informatorki, potwierdza kierunek i zakres zmian w gwarze.

The article is an attempt to present changes that can be observed in southern variant of Kociewie dialect, which was the subject of Kazmierz Nitsch’s studies in the first years of the XXth century. The author of the paper registered and described the language of the speakeress reprezenting the oldest generation using Kociewie dialect (80 years old person). Patois lexemes make only 20% of the analysed text seems to corroborate the direction of linguistic changes – decline of obsolete phonetic features. Simultaneolusly – symptomatic is the speakeress’s good competence in comprehending some selected forms from dialect vocabulary.

Katarzyna Kukowicz: Kolokacje jako element języka należący do systemów semantycznych z gramatyką

Termin kolokacja pojawił się i został rozwinięty w londyńskiej szkole prozodyczno-kontekstowej, której założycielem był John Rupert Firth. Kolokacje pozwalają na tworzenie szerszych struktur semantycznych, na łączenie różnorodnych komponentów językowych przy zachowaniu odpowiedniego porządku gramatycznego i logicznego. Na straży tego porządku stoją w reguły selekcyjne oraz subkategoryzacja. W węższym zakresie terminu kolokacja dostrzegalna jest znaczna stałość konstrukcji gramatycznych, a w wielu przypadkach nawet ich nacechowanie frazeologiczne. Tego typu stałe związki, np. szara eminencja, stoją na granicy kolokacji i frazeologizmów. Kolokacje jako fenomen każdego systemu języka jako systemu z gramatyką stanowią jego istotny element i wykorzystywane są na wielu polach lingwistyki stosowanej, np. jako nieoceniona pomoc przy powstawaniu słowników, przekładzie tekstów fachowych czy w dydaktyce języków obcych.

In every language, words tend to appear together with other words, thus creating more or less fixed semantic units. This broadly understood „co-occurence” of words, i.e. the capability of forming relationships between certain linguistic elements, is called „collocation”. Collocations, in broad understanding of the term, enable the creation of broader semantic structures: various linguistic components may be combined without deviation from a proper grammatical and logical order. In a narrow sense of the term, we may perceive a strong stability of such units; in many cases even their phraseological aspects are observable. The present paper describes collocations as an element of language belonging to semantic systems together with grammar, and provides their general characteristics.

Jolanta Mędelska: Dyferencjalne regionalizmy północnokresowe z zakresu fonetyki odzwierciedlone w Opowiadaniu z czasów wojny (1919-1923)

W opowiadaniu B. Astikasa mamy tu do czynienia z językiem sekundarnym osoby o prymarnym systemie litewskim, ale osoba ta nie zna polszczyzny literackiej, lecz posługuje się dialektem północnokresowym (jego odmianą potoczną, zbliżoną do gwarowej). Idiolekt ten reprezentuje kowieńsko-żmudzki wariant polszczyzny kresów północno-wschodnich. Regionalność języka polskiego używanego przez Litwina B. Astikasa najbardziej wyraziście zaznaczyła się w fonetyce. Autorka artykułu ogranicza się do najliczniej reprezentowanych regionalizmów dyferencjalnych, czyli cech w badanym okresie w innych regionach nienotowanych, wyróżniając wśród nich dyferencjalne regionalizmy innowacyjne i dyferencjalne regionalizmy archaiczne. W wydanym w dwudziestoleciu międzywojennym Opowiadaniu B. Astikasa odzwierciedliły się: wśród regionalizmów innowacyjnych – 4 zjawiska z zakresu wokalizmu i 9 z zakresu konsonantyzmu, wśród regionalizmów archaicznych – 4 zjawiska z zakresu wokalizmu i 3 z zakresu konsonantyzmu.

This article analyzes phonetic localisms excerpted from a short story written in Polish by a Lithuanian, Balys Astikas. The excerpt includes 280 examples of north-eastern border localisms representing 20 various phonetic phenomena (e.g. transpositions of o, e > a, narrowing of o to u, fluctuation of ź // ž, fluctuation of c // ć in the final sound, particular repartition of nasal vowels). Differential localisms (or features unknown in ethnic Polish) dominate significantly in the text (77% of material) over archaic localisms (or qualities once observed in ethnic areas, the range of which was eventually limited to the north-eastern border area). Most localisms, up to 85%, could be stemming from Lithuanian or are supported by Lithuanian phonetic system. The examined text represents the north-eastern border variety of Polish language, specifically its kowieńsko-żmudzka („Lithuanian”) variety.

John G. Newman: The Borrowing of Latin and French Nouns Denoting Christian Identities and its Impact on Medieval English Lexis and Medieval English Religious Writings

Researching language of any group or social environment, one is in a dilemma whether to treat it as a sociolect or a subculture phenomenon. The author shares the point made by Janusz Anusiewicz and Bogdan Siciński in the introduction to the volume Języki subkultur // Languages of subcultures (1994), that sociolinguistics as a research method, though allows us to describe language and its functions in a specific social group, is not capable of recognition and description of cultural phenomena that are to taken only in the perspective of language description related to social group as subculture. The postulate to treat language of each subculture individually (unlike throwing it to the big file of concepts suggested by the very concept languages of subcultures) is justified by the fact that all subcultures create their distinguishing lexical strata that make the basic communication code of the specified subculture. The given examples excerpted from the vocabulary of rockmen, hiphoppers, schoolchildren, football fans (hooligans), skaters and graffiti artists (writers) show linguistic distinction between subcultures even if the same persons take part in several subcultures. Each one uses its own vocabulary despite some common elements, each has got its own repertoire of professionalisms and keywords. The author is convinced that a detailed analysis of vocabulary and phraseology of specified subculture will let recognize the shape of its language. That’s the way of thinking that guarantees the scientific credibility of research of subcultures.

Anna Paluszak-Bronka: Uwagi o grafii i ortografii w tzw. kancjonale mazurskim

Autorka artykułu poddała analizie pisownię wydania kancjonału z roku 1744, którą najpierw zestawiła z systemem ortograficznym polszczyzny ogólnej XVIII wieku, a następnie prześledziła rozwój grafii i ortografii w edycjach z lat: 1792, 1878 i 1906, żeby uzyskać odpowiedź na pytanie: w jaki sposób przemiany dokonujące się w ortografii polskiej wpływały na zmiany pisowni kolejnych edycji zabytku? Pisownię kancjonału mazurskiego z 1744 roku cechuje wysoki poziom od strony graficznej i ortograficznej, a nieliczne błędy mieszczą się w normie zwykłych potknięć drukarskich. To samo należy powiedzieć o wydaniu z 1792 r. W wydaniu z 1906 r., poza nowymi potknięciami w pisowni, wynikającymi z uszkodzenia tłocznika, występują te same literówki, które wystąpiły w nakładzie z 1878 r., co dowodzi, że nie przeprowadzano już korekt wydawniczych. Nie zawsze słuszne jest zatem zdanie tych uczonych, którzy bez wnikliwej analizy języka dzieła twierdzili, że polszczyzna kancjonału, na skutek rosnącej izolacji i peryferyjnego położenia, nabrała charakteru archaicznego w stosunku do polszczyzny z Korony.

This article presents graphy and ortography of book of songs and prayers that has been coming out from 1741 to forties of the XX century under Hartung Publishing House in Królewiec (Königsberg). First I’ve compared the orginal spelling from the 1744 edition with ortographic system valid in contemporary polish language (valid in polish language of XVIII century) and demonstrated that the spelling level of literature was not lower than average polish printing level. Then I’ve focused on graphyand ortography development in 1792, 1878 and 1906 editions and proved that changes in polish spelling such as, introducing the „j” and „ó” signs resignation from double softness macking found its reflection in another releases of mentioned book.

Marek Ruszkowski: Język książki Leszka Kołakowskiego "O co nas pytają wielcy filozofowie"

Język pracy Leszka Kołakowskiego harmonizując z tematyką, ujawnia indywidualne piętno stylistyczne autora. Jednym z głównych wyróżników stylistycznych zbioru jest intelektualizacja tekstu. Dominują parentezy metatekstowe, semantycznie puste, retardacyjne, typowe dla stylu wykładu. W płaszczyźnie składniowej intelektualizacja przejawia się dużą frekwencją rozbudowanych zdań złożonych hipotaktycznie oraz niewielkim udziałem parataksy, zdań pojedynczych, eliptycznych i struktur niewerbalnych. Wyróżnikiem składniowym analizowanego tekstu jest również częste stosowanie parataksy włącznej. Walor stylu naukowego nadaje także tekstowi Kołakowskiego książkowe słownictwo. Drugą tendencją stylistyczną jest dążenie do kunsztownej językowej organizacji tekstu, na którą przede wszystkim wywiera wpływ paralelizm składniowy. Częstym zabiegiem stylistycznym w zbiorze Kołakowskiego jest anadiploza. Trzecim wyróżnikiem stylistycznym tekstu Kołakowskiego jest stosowanie form i konstrukcji przestarzałych. Z mniejszym nasileniem zaznacza się tendencja czwarta – posługiwanie się stylem potocznym.

The style of What Do Great Philosophers Ask Us About by Leszek Kołakowski is apparently heterogeneous; comprising elements representing five language strata: 1. intellectualised high Polish, closed to scientific style 2. sophisticated style, 3. archaic linguistic elements, 4. colloquial Polish, 5. elements of an individual style. However, confrontation of these strata in one text, and sometimes in one sentence, does not result in stylistic eclecticism and does not create an effect of linguistic collage. These tendencies (intellectualisation, sophistication, archaisation, colloquialisation, individualisation) make up a stylistically uniform text, yet original, very prominent in linguistic terms and far from ordinariness of the standard didactic and scientific style.

Wojciech Wachowski: Metonymy – a figure of speech or a figure of the mind

W klasycznej teorii metonimię definiuje się jako figurę mowy, która opiera się głównie na nazwach rzeczy. Według nowszych badań metonimia jest jednak szczególnym rodzajem mapowania umysłowego, silnie ustrukturyzowanym mechanizmem poznawczym, a nie prostą materią lingwistyczną. Fakt, że metonimia nie jest jedynie figurą, wydaje się teraz powszechnie uznawany, a dowody potwierdzające ten fakt obfitują w kognitywną literaturę językoznawczą (np. Lakoff i Johnson 1980, Lakoff 1987, Taylor 1995, Panther and Radden 1999). Głównym celem tego artykułu jest połączenie dowodów i przedstawienie ich w uporządkowany sposób. Drugim celem, który pojawił się w sposób przypadkowy, jest rzucenie światła na wątpliwy podział metonimii na modele kategorii i modele jednostek sugerowane przez Lakoffa (1987). Artykuł stanowi wstępną próbę wykazania, że ​​metonimia jest zjawiskiem wielopoziomowym; zjawisko, które wymyka się prostej klasyfikacji na modele kategorii i modele jednostek. Ze względu na ograniczone ramy artykułu drugi ze wskazanych nie został jednak omówiony szczegółowo.

In the classical theory, metonymy is defined as a figure of speech which mainly operates on names of things. According to more recent studies, however, metonymy is a particular type of mental mapping, a highly structured cognitive mechanism rather than a simple linguistic matter. The fact that metonymy is not merely a figure of speech seems to be now universally acknowledged and the evidence supporting this fact abounds in cognitive linguistic literature (e.g. Lakoff and Johnson 1980, Lakoff 1987, Taylor 1995, Panther and Radden 1999). The main aim of this article is to put the evidence together and present it in an orderly fashion. The secondary aim, which appeared sort of by accident, is to shed light on the questionable division of metonymies into models of categories and models of individuals suggested by Lakoff (1987). The article is an introductory attempt at showing that metonymy is a multilevel phenomenon; a phenomenon which escapes the simple classification into models of categories or models of individuals. Due to certain limitations of space however, the secondary issue was not discussed in detail in the article.

Mirosława Wronkowska-Dimitrowa: Język cerkiewnosłowiański w XV-wiecznych tekstach liturgicznych z ziem ruskich Rzeczypospolitej

Autorka artykułu posłużyła się tekstami zawartymi w Triodzie kwietnym dla pokazania języka cerkiewnosłowiańskiego w tekstach liturgicznych z ziem ruskich Rzeczypospolitej. Fakty językowe zdają się poświadczać, że terenem, z którego zaopatrzono tłocznię w rękopiśmienne księgi liturgiczne aktualnie występujące w posłudze cerkiewnej, były ziemie ruskie lub litewskie Rzeczypospolitej. Triod kwietny można uznać za księgę, która odzwierciedla cerkiewnosłowiański język piśmiennictwa religijnego na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w drugiej połowie XV wieku, to jest w okresie silnego oddziaływania wzorca południowosłowiańskiego – tărnowskiej normy ortograficzno-jezykowej. Pojawienie się wariantywnych zapisów form językowych, w których realizacja zasad południowosłowiańskiego (średniobułgarskiego) wzorca przybrała specyficzną ruską postać wywołana została głównie przez rozbieżność, jaka nastąpiła między średniobułgarską normą pisowni a ruską normą wymowy i tradycją ortograficzną; same zapisy zaś stanowią rezultat łagodzenia czy niwelowania tej rozbieżności.

The article presents, on the basis of the texts included in the Triodion-Pentikostarion (liturgical book printed at the end of the 15th century), chosen orthographic and linguistic properties of the Church Slavonic language in the Russian in the period of so called second wave of southern Slavic influence. It focuses on variative records of language forms in which the realization of the rules of southern Slavic (middle-Bulgarien) pattern takes on a specific Rus form. This becomes the base for presenting phonetic and graphic Rus influence, which result in changes of inflection forms.

Sebastian Żurowski: Negatywne prefiksy polszczyzny

Podstawowym celem artykułu jest próba opisu miejsca negacji w systemie słowotwórczym współczesnego języka polskiego i ustalenie pełnej listy morfologicznych wykładników negacji (oraz ich fonetycznych wariantów) w polskim systemie słowotwórczym. Słowotwórczo negację we współczesnym języku polskim realizują następujące przedrostki, jak: a- (an-), anty- (ant-), bez- (beze-), de- (dez-), dys- (dyz-), in- (im-, ir-), kontr- (kontra-), nie- (ni-), niedo-, non-, od- (ode-), poza-, przeciw- i roz- (roze-). Negacja samym operatorem nie potencjalnie może podwoić zasób leksykalny języka. Zróżnicowanie formantów, brak systemowo regularnych kryteriów ich doboru, nakładanie się faktów słowotwórczych na składniowe dodatkowo utrudniają opis nie tylko gramatyczny, ale także leksykalny derywatów negatywnych. Artykuł jest próbą uporządkowania zagadnienia oraz stanu dotychczasowych badań i nie wyczerpuje tematu.

In this paper various methodological aspects of the problem of the negation in polish word-formation are discussed. There are 14 prefixes (both polish origin and borrowed) specialized in forming negative derivatives in contemporary Polish, cf. a- (an-), anty- (ant-), bez- (beze-), de- (dez-), dys- (dyz-), in- (im-, ir-), kontr- (kontra-), nie- (ni-), niedo-, non-, od- (ode-), poza-, przeciw- and roz- (roze-). Number of them can be used for regular forming of large series of formations, cf. nie-, some can be seen only in single polish words, cf. in-, non-.