I. Artykuły / The Articles

I. Bawej

Analiza porównawcza konotacji semantycznej czarnego koloru na materiale języka polskiego i języka niemieckiego

Artykuł stanowi próbę ukazania różnic i podobieństw w określaniu otaczającej nas rzeczywistości z przymiotnikiem czarny i wykorzystaniem tła kulturowego na przykładach nazw ze świata roślin, zwierząt, nazw  chorób, kamieni szlachetnych, toponimów, kulinariów oraz frazeologizmów w języku polskim i ich niemieckich ekwiwalentów.

Contrastive analysis of semantic connotation of the black colour in the Polish and German language

The article refers to the black color in the comparative approach (German-Polish comparison). In comparison with Polish language the semantic equivalents in German are considered. The equivalents of German lexemes and idioms are discussed suitable conventions from the cultural background in order to show how the world can be interpreted in various languages. To wit, language is a reflector of a cultural reality and it is an integral part of the objective reality.

S. Dusza

Zur Entstehung der verbalen Vergangenheits-Komplexe im Deutschen

[O pochodzeniu niemieckiego czasu przeszłego Prateritum]

Celem niniejszego przyczynku jest próba nowego spojrzenia na strukturę niemieckiego czasu przeszłego prostego, dla którego istnieje pewna ilość reprezentatywnych dowodów na to, że przypuszczalnie jest on zbudowany strukturalnie jako konglomerat czasownika głównego i posiłkowego. Odniesienia do synchronicznego rozwoju łaciny i języka polskiego, uwzględniające podobne cechy funkcjonalne części struktur preteritalnych,  stanowią dla powyższych rozważań ważny punkt odniesienia. Weryfikacja glottodydaktyczna przedstawionych propozycji oraz opracowanie nowej metodyki czasów przeszłych stanowić będzie dowód europejskich korzeni naszej kultury językowej i wspólnoty interesów edukacyjnych tychże narodów.

On the origin of the praeterital complexes in the German past

The following contribution has the task to revise the nature of the synthetic German tenses again. In the report the hypothesis is placed that the Praeteritum in each language may be treated like a verbal complex. The author occupies his hypothesis with examples from the Polish, Latin; and finally from the German following the confrontative analysis of the historical development of European languages.

T. Goncharova

Конвенциональные цветообозначения в составе номенклатурных имен

[Nomenklatorowe nazwy kolorów]

Artykuł ma na celu analizę konwencjonalnych nomenkłaturnych nazw kolorów. Opis objektów przez konwencjonalne nazwy kolorów jest faktem kulturowym, historycznym oraz psychologicznym, a nie psychofiziologicznym. Problem konwencjonalności koloru jest badany z punktu widzenia konstrukta językowego obrazu świata. Wyznaczenie kolorów prawdopodobnie jest więcej antropometrycznym i etnocentrycznym niz inne sfery języka. Konwencjonalne nazwy kolorów nie są oparte na motywacje wizualną a tylko na pojęcia rodzimych użytkowników języka. W przeciwieństwie do swobodnych nazw koloru one wyznaczają różne rodzaje objektów, a nie objekty tego samego rodzaju w przeciwnym kolorze. Badanie takich nazw wykazało, że zwykły użytkownik języka nie tylko przedstawia naiwny obraz świata  i zwłaszcza obraz świata kolorów, ale wyznacza je i ustawia stałe związki pomiędzy nazwami kolorów a charakterystykami objektów, emocjami, pozycją społeczną, charakterem osoby itp. Z tego wynika, że wyznaczenie kolorów jest częścią naszej kultury zakodowanej w terminach kolorów. Okazało się, że słowa oznaczające kolory są szeroko reprezentowane w nomenkłaturze botaniki, zoologii, przemysłu liekkiego i sztuk pięknych. Konwencjonalne nazwy kolorów używano  również w chemii, fizyce, metalurgii oraz medycynie.

Conventional Nomenclature Colour Names

The object of analysis is conventional nomenclature colour names. Description of objects with the help of conventional colour names is a cultural, historical and psychological fact, but not a psychophysiological one. The problem of colour conventionality is examined from the viewpoint of such a construct as the language picture of the world. Designation of colours is likely to be more anthropocentric and ethnocentric than any other sphere of language. Conventional colour names are not based on visual motivation but on conceptions of native speakers. In contrast to free names of colour they designate different kinds of objects but not objects of the same kind opposite in colour. The study of these names shows that the common speaker does not only represent the “naive” world picture on the whole and the colour world picture in particular, but fixes them and establishes permanent connections between colour names and characteristics of objects, emotions, the social position, the character of a person etc. It results in the fact that designation of colours is a part of our culture encoded in the terms of colour. It has been discovered that words denoting colour names are widely represented in the nomenclature of botany, zoology, light industry, and fine arts. Conventional colour names are also used in chemistry, physics, metallurgy and medicine.

M. Guz

Eponimy w nazewnictwie roślin (próba klasyfikacji semantycznej)

Celem niniejszego artykułu jest podjęcie próby przedstawienia semantycznej klasyfikacji eponimów nazywających rośliny w wyżej wymienionym słowniku. Zdarza się, że obok nazwy będącej eponimem występują w słowniku jeden lub dwa synonimy. Są to nazwy polskie, potoczne lub również obce. W dalszej części artykułu dokonano przeglądu tych nazw. Ponadto zwrócono uwagę na pochodzenie zebranych eponimów. Podsumowaniem artykułu jest klasyfikacja zebranych eponimów pod względem semantycznym. Biorąc pod uwagę pierwsze kryterium (formę występowania rośliny, do której nazwa się odnosi), wyodrębniono: nazwy drzew, krzewów, bylin i roślin zielnych oraz krasnorostów. W tej grupie zdecydowanie przeważają nazwy bylin i roślin zielnych nad nazwami drzew i krzewów. Ponieważ większość bylin i roślin zielnych uprawiana jest jako rośliny ozdobne lub ma wartość użytkową, ograniczono się do podania przykładów tylko kilku ich nazw. Pod względem funkcji wyodrębniono dwie bardzo liczne grupy nazw roślin ozdobnych i użytkowych. W wyniku zastosowania trzeciego kryterium – podziału pod względem miejsca rośnięcia i sposobu odżywiania się roślin, wyłoniono niewielką liczbę nazw roślin wodnych, nadrzewnych, owadożernych i pasożytniczych.

Eponyms in plant names (attempt of semantic classification)

This article examines the names of plants that originate in their proper names, i.e. eponyms. The research material comes from the Dictionary of Foreign Terms edited by E. Sobol. Classified semantically, the following have been determined: 1. with respect to form, the names of trees, shrubs, perennials and green plants as well as red algae, 2. with respect to function, decorative and functional plants, 3. with respect to their habitat and method of vegetation: water plants, as well as arboreal, insectivorous and parasitic plants. Some eponyms have their own Polish or foreign equivalents. The synonyms may sometimes consist of two words: a noun and an adjective that describes it. Among the Polish names, compound words and derivatives have also been found. The Polish equivalents occasionally make it possible to draw conclusions as to their characteristics or functions. It is frequently the case that plants are named after botanists, as well as explorers, painters, clerks, sailors or diplomats. Several names have been derived from toponyms and, more precisely, from names of cities, towns, mansions, cantons, provinces, islands and archipelagos.

A. Łucarz

O językowym i kulturowym obrazie Świecia nad Wisłą

W niniejszym artykule, w części wstępnej przedstawiam krótko historię jednego z najstarszych pomorskich miast. Starałam się przybliżyć ważne wydarzenia, które zdeterminowały jego charakter. Określiłam położenie, które również jest bardzo istotne dla badań językowych. W rozważaniach na temat językowego obrazu świata oparto się głównie na definicji podanej przez Renatę Grzegorczykową, która podkreśla rolę subiektywizmu oraz własnych konotacji w tworzeniu językowych obrazów świata. Dlatego też przeprowadzono badania. Na podstawie przeprowadzonych ankiet, wyłoniłam kilka stałych obrazów Świecia istniejących w świadomości respondentów, a które uwidaczniają się w języku, w ich wypowiedziach. Dalsze badania będą dotyczyć tożsamości regionalnej na południowym Kociewiu. Badania te - w globie globalizacji - są sprawą niezwykle pilną.

About the linguistic and cultural image of Świecie on the Vistula

In the following article, in the beginning I present briefly the history of one of the oldest city of Pomorze. I tried to bring closer to important incidents, which are created his charakter. I define the location, which is also very important for language examination . In deliberation of topic, language picture of the world based mostly on definition by Renata Grzegorczykowa, which emphasize the role of subiectivism in creating of language picture of the world. Which were they analised. Based on questionnary results, I constitute few solid picture`s of Świecie which are existing  in consciousness of respondents, and which are  showed in language, in they statement`s. Next research will involve in to local idenity  on the south of Kociewie. That research - in time of globalization - is diligently.

A. Paluszak-Bronka

O sakramencie namaszczenia chorych na podstawie kazań księdza Piotra Skargi – rozważania językoznawcy

Rozważania niniejsze włączają się w nurt badań nad językiem ks. P. Skargi. Ekscerpcja materiału objęła tom Kazania o siedmi Sakramentach, wydanym w oficynie Andrzeja Piotrkowczyka w Krakowie w roku 1600 , natomiast materiał porównawczy pochodzi ze Słownika staropolskiego i Słownika polszczyzny XVI wieku oraz licznych publikacji o języku religijnym. Każde używane przez Skargę określenie ilustruję cytatami z tekstu, w nawiasach podaję numer kazania oraz strony z zabytku, na których znajduje się dana egzemplifikacja. Skarga nie tworzy nowych nazwań dla sakramentu namaszczenia chorych, tzn. nie odbiega od tego, co powiedziano o nim w Biblii oraz co głosili Ojcowie Kościoła. Kaznodzieja nie stosuje neologizmów w sposób świadomy, ponieważ jezuici uważali, że nie można, zwłaszcza w okresie polemiki, wprowadzać nowych słów z zakresu wiary i religii. Złotousty mówca nie stosuje, co warto podkreślić, licznych określeń dla namaszczenia chorych, inaczej niż w wypadku sakramentów Eucharystii czy pokuty. Prawdopodobnie wynika to ze szczupłości danych na temat tego sakramentu w Piśmie Świętym oraz solidnych podstaw teologicznych w XVI w.

About the sacrament of the anointing of the sickin sermons by Piotr Skarga – Linguist’s deliberations

The article shows the names of the sacrament of anointing of the sick used in Piotr Skarga’s sermons. The analyzed material has been taken from Kazania o śiedmi Sákrámentách, published in 1600 in Krakow by Andrzej Piotrkowczyk publishinh house, whereas the comparative material has originated from Słownik polszczyzny XVI wieku and other publications about religious language, which are enumerated in the bibliography. The analysis of the materials shows that Skarga has not created new names for the sacrament of anointing of the sick They have the same forms as in the Bible or in the papers of Church Fathers, namely: holy oil, last rites, sacrament of grace, holy anointig oil.

L. Sopolińska

O konieczności poszerzenia sensu wypowiedzenia w wypadku użycia leksemu dopiero

W artykule poddano bliższej analizie leksem dopiero, który sprawia badaczom języka problemy zarówno z zakwalifikowaniem go do części mowy, jak i z ustaleniem znaczenia. Podstawę analiz stanowi koncepcja gramatyki komunikacyjnej. Zgodnie z jej założeniami dopiero to operator z poziomu organizacji tekstu, czyli nieodmienna część mowy, która nie ma ściśle określonego znaczenia ideacyjnego i jest zależna znaczeniowo od termów. Celem artykułu jest wskazanie funkcji komunikacyjnej tej jednostki językowej. Funkcja dopiero polega na kompresji treści, która umożliwia nadawcy redukcję elementów znaczących tekstu przy zachowaniu ilości przekazywanej informacji. W wyniku jego zastosowania znaczna część informacji przechodzi do poziomu niejawnego. Użycie takiego operatora wskazuje na konieczność systemowego poszerzenia sensu wypowiedzi, czyli wymaga od odbiorcy umiejętności rekonstruowania sensów naddanych. W artykule przeanalizowano wiele przykładów , w których dopiero łączy się z różnymi składnikami wypowiedzenia i przy każdym podano propozycję schematu interpretacyjnego tego operatora. Szczegółowe schematy interpretacyjne różnią nieco, jednak ogólny schemat stosowany dla interpretacji tego operatora w zasadzie nie zmienia się w zależności od treści wypowiedzenia, W takim schemacie zawsze pojawia się informacja o tym, że coś stało się później niż spodziewał się jeden z uczestników aktu komunikacji.

Towards a necessity of broadening the sense of an utterance including the dopiero lexeme.

This paper analyses the lexeme dopiero (the closest English equivalent: ‘only’), which linguistics scholars find difficult to classify in terms of both syntactic category and semantic field. The framework for the analysis is based on assumptions put forward by communicative grammar. As stated by one of these assumptions, dopiero functions as an auxiliary word on the text level; otherwise expressed, it is an indeclinable part of speech without ideational meaning, which is semantically dependent on other terms. The main aim of this paper is to explore a communicative function of dopiero, which consists of compressing the content, thus allowing a speaker/writer to omit significant units of a text and to keep the amount of information carried by this text. As a result, a large portion of information goes to a non-transparent level. The usage of this word indicates a necessity of systemic broadening of the meaning, which, in turn, requires the addressee to reconstruct an intended meaning. The paper investigates a number of examples showing the manner in which dopiero connects with other clause elements within an utterance. Each example entails a proposal of the scheme that can be used to interpret the auxiliary word in question. Although particular interpretive schemata differ slightly from one another, its general part remains the same irrespective of the content of an utterance. A piece of information that is recurrent in this respect is that something happened later than it was expected by one of the participants in a communicative act.

R. Waszczeniuk

Kłamstwo z perspektywy komunikacji niewerbalnej

Artykuł stanowi analizę pojęcia kłamstwa. Przedmiotowe pojęcie ujęte zostaje w kontekście istotnych cech kłamstwa. Przywołane zostają strategie językowe, które służą strategii kłamania. Meritum pracy staje się próba wyznaczenia możliwości wykrywania aktów kłamania za pomocą gestów. Należy jednak podkreślić, że artykuł stanowi zaledwie wstęp do dalszych analiz tego typu strategii  językowych. Niemniej może dać wyraz możliwości zaobserwowania komunikacji niewerbalnej z perspektywy gestów czy mimiki twarzy. Autor pracy przywołane cechy aktów kłamania oraz wyznaczona typologia gestów służących komunikacji zaczerpnął głownie z prac Jolanty Antas, która w sposób szczegółowy zajmuje się badaniami nad pojęciem kłamstwa, jako pragmatyczny i semantyczny obraz istoty kłamstwa.

Lie from the perspective of non-verbal communication

This article analyzes the concept of lie. The term has been presented in the context of the vital features of lie. The work introduces the language strategies which serve to the lie system. The essence of the article is an attempt to define the possibilities of detecting lies with gestures.  It should be noted that the article is merely an introduction to further studies of this type language strategies. However, it may give opportunities to observe non-verbal communication from the perspective of gestures or facial expressions. The characteristics of lying and the typology of gestures for communication have been taken from the works of Jolanta Antas, who’s research area concerns the concept of lie as a pragmatic and semantic image of lie essence.

II. Polemiki / The Polemics

Jan Wawrzyńczyk: Z notatnika leksykografa. O ryzykownym ‘nigdzie’

Joanna Joachimiak-Prażanowska: Odpowiedź na artykuł polemiczny Jana Wawrzyńczyka Z notatnika leksykografa. O ryzykownym ‘nigdzie’

III. Kronika / The Chronicle

Katarzyna Michalak: Nie taki Czeczen straszny… (o jednym z kursów języka polskiego dla obcokrajowców na UKW w Bydgoszczy)

IV. Recenzje / The Reviews

Marek Iwanowski, Fotoaddenda do leksykografii polskiej, Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, stron 79 (rec. Jolanta Mędelska)

Realizacja ćwiczeń fonetycznych w podręczniku do nauki języka niemieckiego Berliner Platz 2 (rec. Michał Sobczak)

V. Streszczenia prac doktorskich / The Summaries of Doctoral Dissertations

Natalya Zemlyanaya: Semantyka polskich i rosyjskich czasowników wyrażających negatywne stany    emocjonalne

Renata Suchenek: Orzeczenia syntetyczne wyrażające percepcję wzrokową