Spis treści

STUDIA I ANALIZY

Artur Lipiński
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
U źródeł podziału postkomunistycznego. Dyskurs programowy Porozumienia Centrum w wyborach parlamentarnych 1991 r.

Streszczenie: Negocjowane odrzucenie systemu autorytarnego i przejście do demokracji wiąże się nie tylko ze zmianą struktury instytucjonalnej dawnego reżimu, czy też jego składu personalnego, ale pociąga za sobą konieczność zajęcia stanowiska wobec jego formuły legitymizacyjnej, tradycji oraz symboli. Spory wokół charakteru, zakresu oraz tempa transformacji w okresie transformacji stają się ważną stawką podziałów politycznych, wzmacniając trwałość tożsamości politycznych powstałych na bazie stosunku do ancien regime. Przypadek polskiego systemu partyjnego dostarcza doskonałej egzemplifikacji znaczenia podziałów politycznych dotyczących przeszłego reżimu oraz sposobu rozliczeń z nim. Wpłynęły one na zakres semantyczny podziału lewica – prawica, a także na strukturę rywalizacji międzypartyjnej.
Zadaniem niniejszego tekstu jest rekonstrukcja dyskursywnych mechanizmów budowania podziałów za pomocą odniesień do komunizmu, a także sposobu definiowania sytuacji oraz powiązanych z nim proponowanych narzędzi naprawy status quo. Materiał empiryczny stanowić będą dokumenty programowe przyjęte przez Porozumienie Centrum podczas I kongresu partii w marcu 1991 r., a także materiały programowe podmiotu koalicyjnego, Porozumienia Obywatelskiego Centrum dystrybuowane w trakcie parlamentarnej kampanii wyborczej 1991 r.
Słowa kluczowe: antykomunizm, prawica, podział polityczny, program polityczne, wybory, partie polityczne, Polska

Patryk Tomaszewski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Wątki ekologiczne w programach polskich środowisk politycznych w kampaniach wyborczych w latach 2015 i 2019

Streszczenie: Niniejszy artykuł porządkuje problemy badawcze związane z wątkami ekologicznymi obecnymi w programach wyborczych partii i środowisk politycznych. Autor stara się w nim wskazać, gdzie kończy się ekologia, a zaczyna ideologiczne podejście do ochrony środowiska zwane ekologizmem. Szuka ponadto odpowiedzi na pytanie, czy ekologizm ma charakter prawicowy, czy też lewicowy. Meritum artykułu stanowi zaś analiza programów wyborczych z lat 2015 i 2019 w kontekście występowania w nich treści dotyczących ekologii. Analizując poszczególne programy wyborcze, autor posłużył się techniką desk research oraz analizą dyskursu przez zastosowanie kluczy kategoryzacyjnych (keyword-based retrieval). W wyniku analizy autor doszedł do wniosku, że Platforma Obywatelska i Koalicja Obywatelska nie wypowiadały się na temat zdrowej żywności i gospodarstw ekologicznych. Problem ten był najczęściej podnoszony przez Prawo i Sprawiedliwość, a następnie przez Polskie Stronnictwo Ludowe i Nowoczesną. Platforma Obywatelska i Koalicja Obywatelska nie wypowiedziały się także na temat dbałości o państwowe zasoby leśne ani kwestii GMO. W 2015 r. PiS, środowisko Kukiz’15 i Zjednoczona Lewica, w której skład wchodziła Partia Zielonych, wyraziły sprzeciw wobec tego ostatniego tematu. Z kolei w 2019 r. Komitet Lewicy nie podnosił kwestii GMO. Jedynym ugrupowaniem, które we wspomnianych wyborach podniosło tę kwestię, był PiS.
Słowa kluczowe: ekologizm, ekologia, ochrona środowiska, programy partyjne, programy wyborcze, myśl polityczna, dyskurs polityczny

Julia Lewandowska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Realizacja koncepcji smart city w obszarze jakości życia – analiza porównawcza miast Polski i Holandii

Streszczenie: Inteligentne miasta przyciągają turystów, inwestorów i przyszłych mieszkańców. Mają one wiele zalet, jednakże wdrażanie innowacyjnych rozwiązań napotyka też w nich na wiele barier, do których zaliczyć można między innymi mały poziom wykorzystania otwartych danych, brak planowania przestrzennego czy niewystarczające włączanie obywateli w zarządzanie miastem. Rozwój miast w kierunku smart city stale postępuje, co wynikać może z faktu, że koncepcja ta wychodzi naprzeciw ważnym problemom, z którymi boryka się współczesny świat, takimi jak na przykład rosnąca liczba ludności, zmiany klimatyczne czy niestabilny system gospodarczy. Sensem tych zmian jest wysoka jakość życia mieszkańców i możliwość realizacji ich bardzo różnorodnych potrzeb. Celem artykułu oraz problemem badawczym jest przybliżenie koncepcji smart city oraz zbadanie stopnia jej realizacji w obszarze jakości życia, w wybranych miastach w Polsce i Holandii. Wykorzystano metodę komparatystyczną, która polegała na porównaniu stolic państw, czyli Warszawy i Amsterdamu. Badania oparto także na przeglądzie literatury, dokumentów, stron internetowych i artykułów prasowych. Zastosowano również analizę treści o charakterze jakościowym.
Słowa kluczowe: smart city, inteligentne miasto, jakość życia, Warszawa, Amsterdam

Michał M. Kosman
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Wokół Rapallo. Refleksje o stosunkach niemiecko-rosyjskich w latach 1918–1922

Streszczenie: Przedmiotem artykułu są stosunki pomiędzy Niemcami a Rosją radziecką w latach 1918–1922 – dwoma państwami, które miały poczucie wykluczenia z powojennego porządku międzynarodowego, ustanowionego przez traktat wersalski. W pokonanych Niemczech, po stłumieniu prób rewolucji, następowało ścieranie się różnych wizji polityki zagranicznej, w tym polityki wobec Rosji. Zwycięstwo bolszewików w wojnie domowej i umocnienie ich władzy w Rosji spowodowało, iż w niemieckiej polityce wobec tego państwa górę wziął pragmatyzm i dążenie do zacieśnienia współpracy politycznej, która umożliwiała również realizację interesów gospodarczych Niemiec. Skłonność obu państw do wzmacniania współpracy znalazła swój wyraz także w decyzji o neutralności Niemiec podczas wojny polsko-radzieckiej w 1920 r., przekładającej się w praktyce na działania sprzyjające Rosji. Symbolicznym potwierdzeniem i zarazem początkiem intensyfikacji współpracy radziecko-niemieckiej stał się traktat z Rapallo z kwietnia 1922 r., stanowiący dla obu państw początek wychodzenia z izolacji międzynarodowej i intensywnej współpracy. W artykule posłużono się metodą badania dokumentów oraz literatury, opierając się na opracowaniach w językach polskim, niemieckim, rosyjskim i angielskim.
Słowa kluczowe: Niemcy, Rosja radziecka, bolszewicy, traktat wersalski, traktat z Rapallo, okres międzywojenny

Marcin Zaborski
Uniwersytet SWPS
Przerwane życie. Dzieci w linii narracyjnej Estońskiego Muzeum Żydowskiego w Tallinie

Streszczenie: Autor analizuje stałą wystawę prezentowaną w Estońskim Muzeum Żydowskim w Tallinie (Eesti Juudi Muuseum). Wykorzystuje metodę analizy wizualnej, bada kompozycję, zawartość, obiekty materialne oraz możliwe znaczenia ekspozycji. Sprawdza, jakie miejsce zajmują najmłodsze ofiary Zagłady w linii narracyjnej tej ekspozycji. Pyta, czy poświęcone są im odrębne elementy stałej wystawy, czy raczej dziecięce losy są „wpisane” w ogólny przekaz dotyczący dokumentowanych tutaj wydarzeń? Czy twórcy placówki skupili się na tragicznym wymiarze dziecięcych losów, czy raczej zaprezentowali je przez pryzmat bohaterskich czynów i dokonujących ich postaci? I wreszcie – czy jest tu miejsce na prezentowanie Ocalałych? Badania, których efekty prezentowane są w artykule, dotyczą również tego, czy narracja w muzeum jest poświęcona konkretnym, indywidualnym postaciom czy raczej społeczności anonimowych uczestników wojennych wydarzeń. Omawiane badania pokazują, że prezentowana w tym miejscu historia Holokaustu skupia się na stracie i cierpieniu, którego efektem było przerwane życie. W analizowanej wystawie dominuje perspektywa ofiar. W centrum ekspozycji znajdują się cywilne ofiary okupacji i ludobójstwa. Nie są to więc „ofiary heroiczne”, czyli bohaterowie, którzy odnoszą moralne zwycięstwo, ginąc w walce o wolność czy honor. To właśnie śmierć staje się kluczową kategorią obecną w ekspozycjach – nawet jeśli nie zawsze wypowiedzianą.
Słowa kluczowe: Holokaust, wojna, muzeum, dzieci, Estonia, Tallin

Jarosław Wiśnicki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Tworzenie świadomości zbiorowej w kontekście prowadzenia polityki historycznej przez Federację Rosyjską podczas konfliktu w Ukrainie w 2022 r.

Streszczenie: W artykule przedstawiono wybrane problemy aktywności wpływu społecznego w kontekście prowadzonej polityki historycznej przez Federację Rosyjską, podczas agresji na Ukrainę w 2022 r. Podjęta analiza kreowania i rozprzestrzeniania się zagrożeń informacyjnych w wyniku podejmowanych działań przez Rosję w trwającym konflikcie, podyktowana jest coraz większą intensywnością procesów komunikacyjnych na globalne bezpieczeństwo. Opracowanie koncentruje się na przestawieniu tendencji w tworzeniu zagrożeń informacyjnych będących determinantami zagrożeń społecznych. W artykule znaczące miejsce zajmuje analiza prowadzenia polityki historycznej przez Federację Rosyjską uwzględniająca wytwarzanie i kolportowanie informacji zarówno w zakresie propagandy szeptanej, jak również przy wykorzystaniu mediów tradycyjnych oraz nowoczesnych. Zaprezentowany został wpływ i rola mediów masowych na kształtowanie świadomości, odsłaniając mechanizmy kreowania opinii publicznej. Przy pisaniu artykułu posłużono się metodami analizy systemowej oraz krytycznej analizy dyskursu publicznego.
Słowa kluczowe: polityka historyczna, operacje informacyjne, dezinformacja, media, kreowanie opinii publicznej

Zuzanna Wronka
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Kobiety w Afganistanie. Wyzwania i problemy Afganek w konsekwencji pierwszych rządów talibów

Streszczenie: W latach 90. XX w., kiedy w wyniku wojny domowej talibowie doszli do władzy w Afganistanie, zaczęto narzucać kobietom wiele restrykcji społecznych, w tym obowiązkowe nakrycia (burki). Dochodziło także do nakładania coraz bardziej fundamentalnych, szkodliwych i abstrakcyjnych ograniczeń dotyczących m.in. dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej, zakazu pracy obejmującego również pracę jako lekarze dla innych kobiet. Co więcej, wprowadzono bardzo surowe prawo zabraniające kobietom pojawiania się w przestrzeni publicznej bez męskiego opiekuna, np. w postaci męża lub krewnego mężczyzny, co dosłownie skazywało wdowy oraz ich dzieci na głód. Takie postępowanie rządu talibów zaprowadziło afgańskie instytucje oraz gospodarkę na skraj upadku. Ubóstwo w krytyczny sposób dotknęło w szczególności kobiety i dzieci. Historia Afganek zatoczyła koło w chwili wycofania się wojsk Stanów Zjednoczonych Ameryki i ich koalicjantów z terytorium Afganistanu. Kobiety ponownie stanęły w obliczu wielkiego zagrożenia oraz niebezpieczeństwa ze względu na powrót talibów do władzy. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie różnych aspektów życia afgańskich kobiet oraz tego, z jakimi trudnościami i barierami borykają się na co dzień, a które są wynikiem rządów talibów, ich fundamentalistycznego podejścia do władzy oraz zachowań samego społeczeństwa wynikającego ze złożonej tradycji i kultury Afganistanu. Analizie poddane zostały artykuły prasowe, artykuły naukowe, bazy statystyczne, liczne źródła internetowe podejmujące tematykę z zakresu stosunków międzynarodowych oraz historii i tradycji Afganistanu na rzecz przybliżenia tego wielowymiarowego problemu.
Słowa kluczowe: Afganistan, talibowie, Afganki, prawa kobiet, terroryzm, fundamentalizm

Marek Bednarz
Uniwersytet Pomorski w Słupsku
Czwarta rewolucja przemysłowa i jej wpływ na bezpieczeństwo państwa

Streszczenie: Celem artykułu jest przedstawienie ram koncepcyjnych dla badania wpływu czwartej rewolucji przemysłowej na bezpieczeństwo państwa w kontekście sytuacji na rynku pracy, jak też ukazanie korzyści i zagrożeń związanych z postępującą cyfryzacją życia społecznego. W badaniu posłużono się jakościową metodą opisową opartą na krytycznej analizie literatury przedmiotu oraz analizie opublikowanych raportów badawczych. Dokonano także przeglądu zidentyfikowanych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa ze szczególnym uwzględnieniem obszaru rynku pracy. Analiza informacji zawartych w literaturze przedmiotu oraz raportach badawczych pozwoliła zidentyfikować wybrane korzyści oraz koszty związane z postępującymi procesami cyfryzacji automatyzacji i robotyzacji, a zarazem określić konsekwencje tych procesów dla bezpieczeństwa państwa w kontekście rynku pracy. Przybliżono aktualną, lecz słabo naukowo rozpoznaną tematykę przemysłu czwartej generacji i oddziaływania zmian w sferze produkcji na sferę stosunków społecznych. Procesy automatyzacji i robotyzacji wywierają znaczący wpływ na kształt i funkcjonowanie współczesnego państwa oraz jego zdolności do zapewniania szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Dobrym przykładem tej sytuacji jest obszar bezpieczeństwa społecznego związany z funkcjonowaniem rynku pracy w odniesieniu zarówno do pracodawców, jak i pracowników. Wiedza z zakresu specyfiki zmian technologicznych oraz możliwych do wystąpienia problemów w zakresie bezpieczeństwa społecznego stanowi punkt wyjścia do opracowania skutecznych działań przezwyciężających te trudności. Prezentowane w artykule treści stanowią wkład do dyskursu dotyczącego zmian społecznych wywołanych postępującą automatyzacją i robotyzacją.
Słowa kluczowe: czwarta rewolucja przemysłowa, przemysł 4.0, bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo społeczne, rynek pracy

Paweł Malendowicz, Agnieszka Pazderska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Badanie poczucia bezpieczeństwa społeczności lokalnych. Wstępne wnioski z realizacji empirycznej części projektu naukowego

Streszczenie: Przedmiotem artykułu są wstępne wyniki badań empirycznych, prowadzonych w ramach projektu naukowego pn. Badanie poczucia bezpieczeństwa społeczności lokalnych w miastach w Polsce liczących od 250 tys. do 500 tys. mieszkańców. Badania empiryczne objęły 2450 ankietowanych z miast: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Lublin i Szczecin. Ich celem było wskazanie miejsc występowania zagrożeń oraz określenie poziomu poczucia bezpieczeństwa respondentów tworzących społeczności lokalne w badanych miastach. Badani członkowie sześciu społeczności lokalnych czują się względnie bezpiecznie w swoich miastach. Niemniej jednak uciążliwe są dla nich w szczególności akty chuligaństwa i wykroczenia w ruchu drogowym. W zależności od specyfiki miasta, mogą to być także inne zagrożenia lokalne. Respondenci z badanych miast nie czują się bezpiecznie najczęściej na dworcach i przystankach, a także przy sklepach monopolowych i w ich okolicach. Najbardziej bezpiecznymi miejscami według ankietowanych były uczelnie i szkoły oraz galerie handlowe. Według autorów polityka kształtowania poczucia bezpieczeństwa w miastach powinna uwzględniać liczne determinanty zagrożeń oraz bezpieczeństwo obiektywne. Istotna jest także polityka informacyjna, która wpływa na opinie społeczności lokalnych o zagrożeniach.
Słowa kluczowe: miasto, społeczność lokalna, bezpieczeństwo lokalne, badania empiryczne

RECENZJE

Wojciech Peszyński (rec.): Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red.), Umówmy się na Polskę, Wydawnictwo Znak, Kraków 2023

Dominik Flisiak (rec.): Obraz getta warszawskiego i powstania w getcie w świadectwie Dawida Wdowińskiego pt. And we are not saved, Philosophical Library, Nowy Jork 1963 / IPN, Warszawa 2023

Paulina Wenderlich (rec.): Paweł Malendowicz, Alternatywna myśl politycznego marginesu, Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz 2023