STUDIA I ANALIZY

Zagadnienia społeczne w neoagraryzmie – studium przypadku Polskiego Stronnictwa Ludowego

Krystyna Rogaczewska
Uniwersytet Wrocławski

Streszczenie: Myśl polityczna jest subdyscypliną politologii, nieco na uboczu i mniej wyeksponowaną. Jest to jednak obszar, w którym nieustannie odnajdujemy nowe wątki, które możemy badać i opisywać. Celem artykułu jest rekonstrukcja nowoczesnej myśli agrarystycznej, w odniesieniu do kwestii polityki społecznej. Środowisko polityczne związane z Polskim Stronnictwem Ludowym jest czynnym uczestnikiem życia politycznego, w związku z czym tworzy wiele dokumentów na użytek tej działalności. Nie jest to jednak nurt myśli politycznej, w którym odnajdziemy teoretyczne rozważania, które nie miałyby związku z praktyką społeczną. Analizowane dokumenty stanowią egzemplifikację praktycznego podejścia do rzeczywistości społecznej. Celem artykułu jest ukazanie specyfiki tego nurtu myśli społeczno-politycznej, wynikającej z zakorzenienia w XIX-wiecznej tradycji ruchu ludowego. Z drugiej strony chodzi o zaprezentowanie unowocześniania założeń programowych i dostosowywania ich do zmieniającego się otoczenia. Ruch ludowy jest bardzo dobrze opisany w literaturze fachowej, mamy zatem do czynienia z solidną podbudową teoretyczną, na bazie której można przeprowadzić analizę współczesnych poglądów działaczy ludowych. Dokumenty programowe, artykuły prasowe, wypowiedzi polityków, okolicznościowe publikacje, projekty aktów prawnych – to bogate źródło informacji o myśli politycznej ludowców na przełomie XX i XXI w. W artykule autorka nie formułuje hipotez, co jest przemyślną i konsekwentnie stosowaną strategią badawczą. Stawianie hipotez ma uzasadnienie w naukach eksperymentalnych, natomiast w przypadku badań w obszarze myśli politycznej czy doktryn politycznych jest to zabieg sztuczny i niemający żadnego wpływu na efekty końcowe. Można postawić jakąkolwiek hipotezę, a odpowiedź jest zawarta w materiale źródłowym, który zostaje poddany analizie.
Słowa kluczowe: myśl polityczna, polityka społeczna, aksjologia, praktyka, solidaryzm, program, dobro wspólne

Zarządzanie planetą w kapitalizmie: politologiczna refleksja na temat koncepcji geomenedżerializmu Jasona W. Moore’a

Piotr Walewicz
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Hegemonia dyskursu zarządzania we współczesnym podejściu do rozwiązania globalnego kryzysu ekologicznego została zaobserwowana przez wielu badaczy, ale większość jej krytyki ma charakter ahistoryczny. Tymczasem musi ona mieć jakiś swój rodowód, który dałoby się prześledzić aż do pierwszych przejawów zarządzania naturą. Artykuł stanowi propozycję, aby tego rodowodu szukać w inherentnej cesze kapitalizmu, jaką jest trend ku zarządzaniu poprzez oddzielenie wiedzy od pracy. Skoro bowiem zarządzanie naturą poprzez naukę, technologię, gospodarkę i państwo stanowi podstawę ludzkiej aktywności w sieci życia, to nie dziwi chęć poszukiwania rozwiązań dla problemów środowiskowych w zarządzaniu właśnie. Koncepcja geomenedżerializmu Jasona W. Moore’a służy tutaj do połączenia klamrą problemu dominacji tzw. ekomenedżerializmu, instrumentalności nauki oraz wykonawczej roli państwa.
Słowa kluczowe: geomenedżerializm, ekomenedżerializm, zarządzanie środowiskowe, kapitalizm, technologia

Sposoby produkcji – stare spostrzeżenia, nowe pytania

Mateusz Kufliński
Uniwersytet Gdański

Streszczenie: Celem artykułu jest krytyczna analiza pojęcia sposobu produkcji (SP). Autor wskazuje na trzy problemy związane z dotychczasowymi ujęciami: 1) SP jest teorią państwa, 2) bagatelizowanie reprodukcji na rzecz produkcji, 3) rozumie nie produkcji jako wytwarzanie towarów – traktowanie Bogactwa jako bogactwa i bagatelizowanie produkcji ludzi na rzecz produkcji rzeczy, towarów. Po dokonaniu przeglądu dotychczasowych węzłowych ujęć SP autor rozwija każdy z wspomnianych problemów, aby móc postawić tytułowe pytania, a także, by spróbować naszkicować ewentualne możliwości rozwiązania każdego z problemów.
Słowa kluczowe: kapitalizm, sposób produkcji, produkcja, reprodukcja, Karol Marks

Aktualny stan i przyszłość nauki o polityce w Polsce w opiniach członkiń i członków społeczności politologicznej

Piotr Obacz
Uniwersytet Jagielloński

Streszczenie: Artykuł prezentuje wyniki badania pilotażowego, którego celem było wstępne ustalenie, jak polscy politolodzy i politolożki postrzegają swoją dyscyplinę naukową, jak widzą jej przyszłość oraz jakie są ich opinie na temat pożądanych kierunków zmian na jej gruncie. Pytania, które zastosowano w przedmiotowej ankiecie, dotyczyły następujących kwestii ważnych w kontekście tytułowego problematu: stosunku polskich politolożek i politologów do właściwej im dyscypliny naukowej oraz oceny jej stanu; percepcji problemów i wyzwań stojących przed dyscypliną; zagadnień związanych z organizacją dyscypliny i jej miejscem w systemie nauki i układzie dyscyplin naukowych; celów i sposobów prowadzenia badań; celów kształcenia politologicznego; działań prointegracyjnych środowiska politologicznego. Na potrzeby badania sformułowano następujące hipotezy: H1 – polskie środowisko politologiczne jest świadome problemów i wyzwań, z jakimi mierzy się polska politologia; H2 – percepcja problemów i wyzwań stojących przed polską politologią rzeczywiście koresponduje z obiektywnymi aktualnymi uwarunkowaniami dyscypliny; H3 – środowisko politologiczne wie, co należy zrobić, by efektywnie zmierzyć się z określonymi problemami i wyzwaniami, by zapewnić dyscyplinie poprawę jej kondycji i dalszy rozwój – i jest zdolna formułować potencjalne rozwiązania dotyczące tej materii. Dane zebrane przy pomocy ankiety pozwoliły odtworzyć obraz przekonań dotyczących dyscypliny nauki o polityce i administracji, jej stanu i dalszego rozwoju, a także – jak założono – dostarczyły podstaw do dalszych, pogłębionych badań metanaukowych.
Słowa kluczowe: nauka o polityce i administracji, nauka polska, nauki społeczne, politologia, rozwój

Polityczny wymiar instytucji teatru. Analiza sporów społeczno-politycznych toczonych wokół wybranych spektakli teatralnych w Bydgoszczy

Paulina Wenderlich
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Celem niniejszego artykułu jest ukazanie politycznego wymiaru instytucji teatru (z uwzględnieniem kontekstu lokalnego) w obliczu sporów dotyczących dwóch spektakli teatralnych (Popiełuszko i Truskawkowa niedziela) stworzonych w Teatrze Polskim w Bydgoszczy w okresie (2006–2014), gdy dyrektorem instytucji był Paweł Łysak. Perspektywa instytucjonalna jest w tym przypadku szczególnie istotna, ponieważ stanowi jeden z wymiarów politycznego charakteru teatru. Teatr jako publiczna instytucja kultury podlega pod względem formalno--prawnym i ekonomicznym organom władzy państwowej lub/i samorządowej. Publiczne instytucje kultury będące jednocześnie przestrzenią sztuki zaangażowanej (np. instytucje teatru zaangażowanego) mogą być więc szczególnie narażone na zmiany orientacji politycznych, konteksty ideologiczne czy nieformalną cenzurę, np. pod groźbą odebrania lub obniżenia dotacji czy zmiany na stanowiskach dyrektorskich. W procesie badawczym wykorzystano analizę źródeł archiwalnych, tekstowych oraz obserwację uczestniczącą.
Słowa kluczowe: teatr zaangażowany, polityczność, instytucja, spór, spektakl

Jakość przestrzeni miejskiej Bydgoszczy a podmiotowe uczestnictwo seniorów w jej kształtowaniu – studium empiryczne

Martyna Rajek-Kwiatek
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Niniejszy artykuł dotyczy społecznego wymiaru polityki miejskiej. Znaczenie tego zagadnienia w ostatnich latach znacząco ewaluowało, a konieczność kreowania przestrzeni przy współudziale mieszkańców i jej użytkowników w celu osiągnięcia jej jak najwyższej jakości stanowi już swego rodzaju imperatyw. Jednak nieczęsto praktyki z tym związane, w szczególności w realiach polskich, można zaliczyć do udanych. Przedmiotem artykułu jest prezentacja częściowych wyników badań empirycznych przeprowadzonych wśród mieszkańców Bydgoszczy. Poprzez odfiltrowanie najliczniejszej grupy wiekowej – mieszkańców powyżej 65. roku życia, dokonano weryfikacji stanowiska mieszczan w zakresie jakości bydgoskiej przestrzeni miejskiej i ich udziału w procesie jej kształtowania. Hipotezą było założenie, że bydgoscy seniorzy wykazują stosunkowo niski poziom uczestnictwa w procesie kształtowania przestrzeni miejskiej. Tym samym analiza zebranego materiału empirycznego umożliwiła dokonanie oceny skuteczności realizowanej w Bydgoszczy polityki miejskiej w zakresie kształtowania przestrzeni na rzecz najstarszych mieszkańców. Wyniki badań potwierdziły hipotezę, że bydgoscy seniorzy cechują się bardzo niskim poziomem uczestnictwa w procesach kształtowania przestrzeni miejskiej. Ponadto wykazały, że nieznajomość narzędzi partycypacji społecznej jest nadrzędnym powodem braku tej aktywności. Z kolei stan przestrzeni miejskiej, jak i panujące w niej warunki życia respondenci ocenili stosunkowo dobrze. Z rozważań wynika więc, że partycypacja i inkluzja społeczna seniorów stanowią istotnie zaniedbane elementy realizowanej w Bydgoszczy polityki miejskiej, stąd też trudno jest określić ją jako w pełni skuteczną. Treść zawarta w artykule przede wszystkim stanowi diagnozę będącą ważnym sygnałem dla decydentów i praktyków miejskich.
Słowa kluczowe: polityka miejska, przestrzeń miejska, seniorzy, starzejące się społeczeństwo, partycypacja społeczna, podmiotowość polityczna, Bydgoszcz, badania empiryczne

Grossraum Carla Schmitta a imperialna koncepcja narodowych socjalistów w Niemczech

Sebastian Kwiatkowski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Streszczenie: Teoria wielkiej przestrzeni Carla Schmitta powstała w okresie rządów NSDAP w Niemczech. Z tego też powodu bywa klasyfikowana jako teoria uzasadniająca niemiecką nazistowską polityką imperialną, a jej autor zyskał przy domek „koronnego jurysty Trzeciej Rzeszy”. Niniejszy artykuł ma na celu omówienie teorii Grossraum poprzez analizę twórczości Carla Schmitta. Osiągnięcie celu pozwoli odpowiedzieć na pytanie stanowiące problem badawczy tekstu, które brzmi następująco – w jakim stopniu Schmittańska teoria wielkiego obszaru różni się od nazistowskiej koncepcji imperialnej? Porównując twórczość Carla Schmitta z wizją Adolfa Hitlera wyłożoną w Mein Kampf, a także z polityką międzynarodową i okupacyjną III Rzeszy oraz odwołując się do opinii nazistów o teorii wielkiego obszaru, wyraźnie zauważalna jest sprzeczność teorii Grossraum z nazistowskim Lebensraum. Hipoteza w niniejszej rozprawie brzmi następująco – Grossraum Carla Schmitta jest paralelny z nazistowskim Lebensraum. W trakcie badania wskazano, że podobieństwo pomiędzy koncepcjami znajduje się w ich celu, jakim było ustanowienie niemieckiej dominacji, gdyż ich autorzy byli bez zwątpienia niemieckimi nacjonalistami. Różnice znajdują się jednak w cechach istotnościowych dotyczących organizacji przestrzeni i współistnienia narodów znajdujących się w niej, kwestii żydowskiej oraz fundamentach powołujących tenże obszar – w przypadku Grossraum były to antyliberalne polityczne idee, a w przypadku Lebensraum – nazistowski mit krwi.
Słowa kluczowe: Carl Schmitt, Trzecia Rzesza, Grossraum, nazizm, Lebensraum

Wystarczająco potężne, by odstraszyć? Ocena rozbudowy Sił Zbrojnych RP z perspektywy geostrategicznej

Marcin Kleinowski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Streszczenie: Zasadniczym celem artykułu jest dokonanie oceny, na ile planowana rozbudowa Sił Zbrojnych RP pozwoli uzyskać przez Polskę zdolności do militarne go odstraszania Federacji Rosyjskiej. Przeprowadzone badania zmierzały do uzyskania odpowiedzi na dwa pytania fundamentalne dla bezpieczeństwa militarnego Polski. Po pierwsze, jakie są zasadnicze warunki skutecznego odstraszania Federacji Rosyjskiej przed otwartą agresją wobec Polski? Po drugie, na ile planowana rozbudowa Sił Zbrojnych RP do 300 tys. żołnierzy jest w stanie zapewnić Polsce zdolność do odstraszania Rosji przed agresją pełnoskalową lub ograniczoną? W artykule wykorzystano metody badawcze właściwe dla nauki o polityce, jak analiza i kryty ka piśmiennictwa oraz krytyczna analiza źródeł. Bezpieczeństwo militarne Polski przeanalizowano w szerszym kontekście uwarunkowań geostrategicznych oraz przy uwzględnieniu nowej drabiny eskalacyjnej, która ukształtowała się w hybrydowej zimnej wojnie pomiędzy Rosją a NATO. Następnie dokonano oceny rozbudowy Sił Zbrojnych RP z perspektywy zdolności Polski do militarnego odstraszania Federacji Rosyjskiej. Zidentyfikowano trzy zasadnicze warunki skutecznego odstraszania Rosji przed otwartą agresją, tj. dysponowanie siłami zbrojnymi o odpowiednim potencjale, posiadanie zdolności „przeciwzaskoczeniowych” oraz prowadzenie przez NATO wiarygodnej polityki odstraszania. Przeprowadzona analiza wskazuje, że niektóre plany modernizacyjne i zamysł powołania szóstej dywizji obarczone są dużym ryzykiem niepowodzenia ze względu na ograniczenia finansowe i kadro we. Natomiast postępująca degradacja rezerw osobowych na wypadek mobilizacji poważnie osłabia zdolność do odstraszania przed pełnoskalową agresją. Istnieje ryzyko, że pomimo znacznych nakładów finansowych rozwój Sił Zbrojnych RP nie doprowadzi do zbudowania przez Polskę zdolności do odstraszania Federacji Rosyjskiej przed otwartą agresją.
Słowa kluczowe: odstraszanie, Siły Zbrojne RP, bezpieczeństwo militarne Polski, NATO, wschodnia flanka

Informacja kontrwywiadu RP jako element zasilający polityczny proces decyzyjny

Anna Grabowska-Siwiec
badaczka niezależna

Streszczenie: Działalność analityczno-informacyjna służb specjalnych, której efektem końcowym są informacje, analizy, raporty przygotowywane dla decydentów, jest tematem w Polsce mało znanym. Szczególnie ubogo przedstawiają się badania dotyczące informacji przygotowywanych przez służby realizujące zadania kontrwywiadowcze. Rzadko również podkreśla się fakt, że informacja kontrwywiadu, podobnie jak informacja wywiadu, stanowi istotny element zasilający proces decyzyjny realizowany przez ośrodki władzy w Polsce. Może być ona podstawą do budowania i realizacji kierunków polityki bezpieczeństwa państwa oraz ostrzegać przed zagrożeniami zewnętrznymi o charakterze wywiadowczym. Celem niniejsze go artykułu jest wskazanie zasad przygotowywania informacji kontrwywiadu oraz ich potencjalnej wartości dla procesu decyzyjnego. Postawiono hipotezę badawczą: informacja kontrwywiadu może być wartościowym elementem wpływającym na proces decyzyjny w obszarze bezpieczeństwa państwa. W artykule wykorzysta no metodę analizy raportów jawnych przygotowywanych przez ABW w latach 2010–2015. Ponadto przeprowadzono analizę systemową w kontekście ujmowania systemu politycznego III RP jako całości złożonej z elementów wzajemnie od siebie zależnych (ośrodek decyzyjny – służba kontrwywiadu).
Słowa kluczowe: kontrwywiad, decydent, informacja kontrwywiadu, bezpieczeństwo

Wybrane problemy współczesnej polityki penitencjarnej w Polsce

Emilia Chronowska-Sioła
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Streszczenie: Przedmiotem niniejszego artykułu uczyniono wybrane problemy polskiej polityki penitencjarnej rozważane na tle określonych tendencji w obszarze polityki karnej. W latach 2017–2023 zauważalne stało się dążenie do większego rygoryzmu w obszarze karania, a także wykonywania kary pozbawienia wolności. Rozkwit penalnopopulistycznej retoryki oraz reforma Kodeksu karnego nie pozo stają bez znaczenia dla środowiska instytucji totalnych, jakimi są areszty śledcze oraz zakłady karne. Implementowane na przestrzeni ostatnich lat zmiany tworzą fundament problemów we wskazanych obszarach, a w perspektywie długoterminowej mogą prowadzić do niewydolności systemu penitencjarnego. Celem artykułu jest identyfikacja aktualnie najistotniejszych problemów polityki penitencjarnej. W artykule zdiagnozowano wybrane problemy polskiej polityki penitencjarnej, a także dokonano prognozy ich rozwoju w aspektach takich jak zjawiska prizonizacji, wyuczonej bezradności, marginalizacji i ekskluzji społecznej skazanych. Ponad to, w ograniczonym zakresie, zaproponowano odmienne od aktualnych kierunki polityki wykonywania kary pozbawienia wolności w celu podniesienia poziomu jej efektywności oraz zgodności z międzynarodowymi standardami postępowania z osobami pozbawionymi wolności. Problem badawczy sformułowany został w postaci pytania: jakie są aktualnie najistotniejsze problemy polityki penitencjarnej, a także ich konsekwencje? Posłużono się metodą instytucjonalno-prawną oraz prognostyczną. Ponadto badania oparto na analizie literatury przedmiotu, aktów prawnych oraz danych statystycznych.
Słowa kluczowe: polityka karna, polityka penitencjarna, system penitencjarny, więziennictwo, kara pozbawienia wolności, populizm penalny, prizonizacja

RECENZJE

Andrzej Papuziński (rec.): Na orbicie świadomości ekologicznej. Wojciech Trempała, Barbara Panciszko-Szweda, Wokół świadomości ekologicznej – definicje, uwarunkowania kulturowo-polityczne, wybrane koncepcje normatywne. Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz 2023