TROCHĘ Z HISTORII ZWIĄZEKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO

Od korzeni po współczesność (1905-2005) „...aby mierzyć drogę przyszłą, trzeba wiedzieć skąd się wyszło.." C.K.Norwid ZNP jest jedną z najstarszych organizacji związkowych na ziemiach polskich, jest dobrowolną, niezależną i samorządną organizacją zawodową pracowników oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki oraz emerytów i rencistów. ZNP jest rzecznikiem ich uprawnień, a przede wszystkim broni zawodowych, ekonomicznych i socjalnych interesów czynnych zawodowo, jak i byłych pracowników. Związek troszczy się o kształtowanie demokratycznego oblicza polskiego szkolnictwa i szerokiej do niego dostępności, wychowanie w duchu tolerancji, poszanowania praw, wolności i godności osobistej. Działalność organizacji zawodowych o charakterze narodowym na ziemiach polskich pod zaborami była zabroniona. Dopiero szeroka autonomia Galicji stwarzała ludności polskiej rozległe możliwości rozwoju własnej kultury i oświaty, tworzenie towarzystw, stowarzyszeń itp. W tym samym czasie (II połowa XIXw.) Prusy- Niemcy i Rosja wzmogły swe antypolskie przedsięwzięcia i m.in. nie zezwalały tworzyć organizacji zawodowych. Przyzwolenie nastąpiło dopiero po 1905r. w Rosji i w 1918r. w Niemczech. Nauczyciele Polacy we wszystkich trzech zaborach podejmowali próby organizowania się stosownie do swoich możliwości, w warunkach zaborczego ustawodawstwa. Jako sposób organizacji masowego protestu przeciw nauczaniu w języku rosyjskim, postanowiono zwołać Zjazd nauczycieli ze wszystkich guberni Królestwa Polskiego. W dniu 1 października 1905r. odbył się Zjazd w szkole w Pilaszkowie k/Łowicza i podjął uchwałę o nauczaniu w szkołach w języku polskim i w duchu polskim: „...obecny sposób nauczania narzucony przez urzędników carskich ludności polskiej i nauczycielom jest nieodpowiedni, szkodliwy i przestarzały. Lud polski żąda jawnego nauczania w języku ojczystym i w inny sposób niż dotąd...". Uchwałę podpisało około tysiąca nauczycieli, którzy rozpoczęli w szkołach naukę w języku polskim. Zjazd w Pilaszkowie powołał Związek Nauczycieli Ludowych. Związek działał nielegalnie i w następstwie licznych aresztowań po kilku tygodniach przestał istnieć. Jednak najbardziej aktywni nauczyciele wstąpili do utworzonego 9 grudnia 1905r. w Warszawie „Polskiego Związku Nauczycielskiego" i „Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego". Statut organizacji został zatwierdzony przez władze carskie dopiero w styczniu 1907r. Z kolei grupa krakowska, w dniu 28 grudnia 1905r. powołała Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji. Stąd można mowić, że Związek kształtował się tak, jak warunki pod zaborami na to pozwalały. W późniejszym okresie tj. od czerwca 1917r. rozpoczęło się wydawanie „Głosu Nauczycielskiego" jako comiesięcznego organu prasowego (obecnie wydawanego cotygodniowo). W lipcu 1930r. odbył się Zjazd połączeniowy Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP) istniejącego od 12 kwietnia 1919r. i Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (ZZNPSŚ), utworzonego w lutym 1919r., tworząc Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). Nadszedł jednak tragiczny okres historii - napaść hitlerowskich Niemiec (1 września 1939r.) i Związku Radzieckiego (17 września 1939r.) na Polskę, która przerwała na 5,5 roku legalną i twórczą pracę ZNP dla szkoły i nauczycieli. W końcu października 1939r. postanowiono, że Związek pod okupacyjnym kryptonimem TON, czyli „Tajna Organizacja Nauczycielska", prowadzić będzie konspiracyjną działalność w zakresie tajnego nauczania i pomocy nauczycielom, ofiarom wojny itp. Powojenne dzieje ZNP to ponad 65 lat, które obfitowały w bardzo ważne wydarzenia w historii narodu polskiego, a w tym szkolnictwa i nauki stanowiąc integralny składnik polskiej oświaty i kultury. W omawianym okresie uchwalona została ustawa z roku 1972 „Karta praw i obowiązków nauczyciela" (aktualna z późniejszymi zmianami). W połowie 1980r. potęgowało się niezadowolenie społeczne wyrażone w strajkach i protestach robotniczych. W dniu 11 września 1980r. pod hasłem odnowy życia związkowego, Zarząd Sekcji Nauki ogłosił się Komitetem Założycielskim Związku Zawodowego Pracowników Szkół Wyższych i Instytucji Naukowych. Obradująca VIII Krajowa Konferencja Sekcji Nauki (12-13 października 1980r.) podjęła uchwałę o przekształceniu Sekcji we wspomniany Związek. Zaznaczono, że Związek ten wejdzie w skład ZNP na zasadzie Federacji - ZNP Nauka z ZNP Oświata. Podział ZNP stał się faktem. W czerwcu 1983r. powstał Komitet Założycielski Federacji ZNP Szkół Wyższych pod przewodnictwem dr Romana Mroczkowskiego z UMCS w Lublinie, w Radzie Federacji. Federacja Związków Nauczycielstwa Polskiego Szkół Wyższych i Nauki została zarejestrowana 9 października 1983r., do której należą 63 uczelnie państwowe. W dniu 30 listopada 2004r. odbył się XXXVIII Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Delegatów ZNP i przyjął uchwałę w sprawie zmian w statucie. Zmiany te zostały zarejestrowane w Sądzie Rejonowym w Warszawie, dając podstawę do stworzenia jednolitej organizacji ZNP, na Jubileusz 100-lecia ruchu związkowego.

Opracowano na podstawie: 1. Grześ Bolesław, ZNP, W-wa 2000r 2. Głos nauczycielski nr 11, 13, 14 2005r 3. Materiały Federacji ZNP (1983-2005r) 4. Oświata, wychowanie i kultura fizyczna Pełnomocny Przedstawiciel ZNP w UG w rzeczywistości społeczno-politycznej do Federacji ZNP Szkół Wyższych (od 1989 r) Polski Ludowej (1945-1989) red. R. Grzybowski 5.