dr hab. Bączkowska Anna KatarzynaProjekty badawcze

zakres:

1. Semantyka kognitywna.

2. Tłumaczenie audiowizualne (AVT): analiza napisów filmowych.

3. Teoria multimodalności w AVT i dyskursie naturalnym.

4. Analiza komunikacji werbalnej i niewerbalnej w interakcji interpersonalnej.

5. Nauczanie języka angielskiego jako obcego.

6. Psycholingwistyczne podstawy uczenia się leksyki i frazeologii.

 

MultiTRaPS (z Lizboną, Alikante, Brukselą, Sztokholmem, Bolonią, USA)

przygotowany do aplikowania o środki finansowe z UE

"Multimodal analysis of translation: pragmatic aspects in subtitles"

 

LeCoS (z NKJO w Koszalinie)

"Learner Corpus of Subtitles"

 

MIdenS (z Lizboną i Alikante)

"Multimodal analysis of identity in subtitles"

streszczenie ponizej

 

MiCLaC

"Motion in cognition, language and communication" (badania własne)

 

więcej: http://annabaczkowska.com/Research-and-Awards.php

 

MetaS

"Multimodal metaphors and subtitling"

 

 

 

Streszczenia projectów/Project abstracts

 

Streszczenie projektu MiCLaC 

Motion in cognition, language and communication

Konceptualizacja i leksykalizacja pojęcia ruchu oraz jego realizacja w komunikacji

Od początku rozwoju językoznawstwa kognitywnego wiele uwagi poświęca się konceptualizacji i leksykalizacji pojęcia przestrzeni, głównie w kontekście przyimków, partykuł oraz niektórych czasowników.  Znacznie mniej badań koncentruje się na konceptualizacji i leksykalizacji pojęcia czasu, chociaż przez ostatnich kilka lat można zaobserwować rosnące zainteresowanie tematem temporalności w języku i poznaniu. Podczas gdy przestrzeń i czas w mniejszym lub większym stopniu były już podejmowane przez badaczy z kręgu językoznawstwa kognitywnego (Kwiatkowska 1987; Evans i Tyler 2003, Evans 2004; Bączkowska 2011), pojęcie spajające te dwa pozornie niezależne zagadnienia  -  pojęcie ruchu  - nadal jest tematem rzadko do tej pory podejmowanym przez językoznawców kognitywnych. 

Mimo kilku ważnych i klasycznych już publikacji na temat ruchu z zakresu językoznawstwa kognitywnego (Talmy 1985; Slobin 1996, 2004) i nielicznych nowszych opracowań dotyczących relacji leksykalizacja-konceptualizacja pojęcia ruchu (Papafragou i in. 2002; Kopecka i Pourcel 2005; Pourcel 2004, Slobin 2000; Coventry i Garrod 2004), relacji percepcji versus konceptualizacji ruchu (Mandler 2004), czy typologizacji i kategoryzacji konceptualizacji ruchu (Zlatev i David 2005; Pourcel 2010), praca badawcza z tego zakresu pozostaje nadal dość nowatorska.

Celem badań jest zgłębnienie zagadnienia konceptualizacji i leksykalizacji pojęcia ruchu w angielskich przyimkach, partykułach i frazach przyczasownikowych i przyimkowych realizowanych w typowych dla badań kognitywnych schematach ścieżki, kierunku, źródła, celu i innych, z uwzględnieniem parametrów trajektora i landmarka (w szczególności kształtu). Analiza podjęta w badaniu opiera się na ogólnych teoretycznych podstawach promujących relatywizm językowy, w szczególności na Slobinowskim rozumieniu neo-worfianskiego relatywizmu (thinking for speaking) i jednocześnie wpisuje się w metodologiczne ramy językoznawsta kognitywnego.

Zupełnie nowym tematem, rozwijanym jedynie przez nielicznych badaczy jest próba łączenia językoznawsta kognitywnego z naukami o komunikacji (Kendon 2004; Mittelberg 2007, 2010; Sweetser 2007; Cienki 2009; Talmy 2010), polegająca na analizie gestów interlokutorów według teorii językoznawstwa kognitywnego (metaforyzacja gestów, wzorce schematów wyobrażeniowych w gestyce). Celem niniejszych badań jest również przyjrzenie się jak konceptualizacja, leksykalizacja i kategoryzacja ruchu realizowana jest w kontekstach komunikacyjnych (gestyczno-kinezyjno-werbalnych).  Kodyfikacja gestyki i kinezyki przyjęta w niniejszych badaniach jest zgodna z metodologią zaproponowaną przez Mittelberg (2007; 2010), Sweetser (2007) i Cienkiego (2009). Analiza gestyczno-werbalna wpisuje się w stosunkowo nową teorię semiotyczną – teorię multimodalności - zaproponowaną przez Kressa i van Leeuwena (1996) oraz Kressa (2010) i rozwijaną od niedawna w ramach językoznawstwa kognitywnego przez Cienkiego i Mittelberg (2009). Niniejsze badania odwołują się w znacznym stopniu do multimodalnego podejścia do komunikacji.

 

Streszczenie projektu MIdenS

 

Celem projektu jest zbadanie w jakim stopniu i w jaki sposób tłumacz oddaje tożsamość głównego bohatera w przekładzie filmowym. Badania składają się z trzech etapów. Pierwsza analiza dotyczy języka docelowego (polskiego, hiszpańskiego, portugalskiego) i polega na porównaniu tekstu tłumaczonego względem oryginału pod kątem użycia technik tłumaczeniowych, w szczególności pominięcia, kondensacji itp.

Celem drugiej analizy jest zbadanie na ile tekst docelowy uwzględnia dostępne na ekranie elementy wizualne; tym samym porówna się stopień integracji znaków werbalnych (słów) z niewerbalnymi (gesty, kinezja, ubiór itp.) w tłumaczeniu, czyli zbada się czy i na ile napisy są multimodalne.

Porównanie intralingwalne, tj. między przekładem profesjonalnym i nieprofesjonalnym, to cel trzeciego etapu badań. Ten etap pozwoli rozszerzyć dane i wzbogacić opis technik tłumaczeniowych używanych w każdym badanym języku oraz tendencji w wykorzystywaniu znaków pozajęzykowych (wizualno-gestyczno-kinetycznych i akustycznych). W pewnym stopniu analiza pozwoli zaobserwować czy tłumacz dokonuje świadomych wyborów odnośnie technik tłumaczeniowych i wykorzystywania elementów niewerbalnych w przekładzie. Porównanie tłumaczeń profesjonalnych z nieprofesjonalnymi pozwoli również dokonać ogólnej ewaluacji jakości tłumaczeń.

W każdym z tych obszarów analizy głównym tematem spinającym badanie jest problem przekładu tożsamości. Innymi słowy, interpretacja osobowości głównego bohatera przez tłumacza będzie przedstawiona przez pryzmat trzech typów analiz: ‘technicznej’ (techniki tłumaczeniowe), wizualno-komunikacyjnej (podejście multimodalne) oraz jakościowej.

Tworząc film fabularny reżyser celowo i świadomie kreuje tożsamość swoich bohaterów (zwykle rysując wyraziste osobowości) dokonując wielu wyborów, wyborów konkretnych znaków  semiotycznych, czy używając terminologii Kressa (2010) „zasobów semiotycznych”, które charakteryzują bohatera. Zasoby semiotyczne obejmują takie elementy jak znaki wizualne (przedmioty w tle, rekwizyty, wizualne zjawiska naturalne), gesty, proksemikę, kinezję, kontakt wzrokowy, sygnały paralingwistyczne i akustyczne, kolory, ubiór itp. Oprócz tych elementów niewerbalnych istotną rolę odrywa też sam język, choć nie jest on traktowany priorytetowo. Podczas oglądania filmu widz dostrzega wszystkie ww. sygnały (językowe i pozajęzykowe), które w równym stopniu przyczyniają się do powstania ostatecznej interpretacji oglądanej sceny, wszystkie znaki semiotyczne współistnieją i wchodzą we wzajemną interakcję. Zasoby językowe i pozajęzykowe mają równy status w kreowaniu tożsamości bohaterów, dlatego też powinny być traktowane jako pełnoprawne elementy w akcie odtwarzania znaczenia danej sceny, a tym samym w rekonstruowaniu tożsamości bohaterów przez tłumacza. Celem badań jest właśnie zaobserwowanie i opisanie tego procesu.

Teoria multimodalności (Kress i Leeuwen 1996, Kress 2010), która jest semiotyczną teorią komunikacji jest nadal teorią stosunkowo nową i mało znaną. Mimo iż cieszy się coraz większą popularnością, przez ostatnią dekadę używana była raczej sporadycznie w studiach nad dyskursem (również dyskursem w procesie dydaktycznym) i w badaniach mediów (analiza reklam czy stron internetowych). W tłumaczeniu audiowizualnym jedynie nieliczni badacze wykorzystywali tezy teorii multimodalności. Według naszej wiedzy badania te jednak nie dotyczyły problemu tożsamości. Dzięki odwoływaniu się do badań interdyscyplinarnych, międzyjęzykowych i polisemiotycznych proponowany projekt badawczy oferuje nowatorskie podejście do tłumaczenia audiowizualnego. Jednocześnie, proponowane badanie będzie miało swój oddźwięk w nowej jakości napisów. W konsekwencji niniejsza analiza może przyczynić się do polepszenia jakości napisów i komunikacji interkulturowej, co może mieć również swoje przełożenie na praktykę, przyczyniając się do udoskonalenia warsztatu kształcenia tłumaczy audiowizualnych. Praktyczne zastosowanie proponowanych badań jednak nie stanowi naszego celu, badanie jedynie implikuje potencjalne wykorzystanie wyników badań teoretycznych, których zasadniczym celem jest transpozycja teorii multimodalności na grunt tłumaczenia audiowizualnego, w szczególności w zawężeniu do przekładu tożsamości bohaterów oraz zaproponowanie metodologii łączącej te dwa obszary badań.

Wyniki badań będą miały znaczący wpływ na translatologię, bowiem jakość napisów filmowych przygotowanych zgodnie z tezami lansowanymi przez teorię multimodalności zdecydowanie poprawi się. Ponadto, projekt bada teksty tłumaczone w tylko jednym typie przekładu audiowizualnego – w napisach – tym samym lansuje właśnie taki typ tłumaczenia kosztem np. dubbingu czy lektora. Preferowanie napisów w tłumaczeniu filmowym ma swoje uzasadnienie w dyrektywach unijnych, które widzą w napisach działanie wspierające uczenie się języków obcych (multilingwizm). Widz bowiem nie tylko widzi napisy na ekranie, ale również ma swobodny dostęp do oryginalnej ścieżki dźwiękowej, ucząc się w ten sposób mimowolnie ‘melodii’ języka oryginalnego, jego prozodii, wzorców intonacyjnych, akcentów oraz konstrukcji leksykalnych i składniowych. Taka ekspozycja na język źródłowy nie pozostaje bez wpływu na jego (nieświadome) przyswajanie.   

MIdenS project - summary

The aim of our research is to uncover how and to what degree subtitles reflect the identity of the main characters in a film. The investigation will consist in a threefold analysis. First, subtitles in Polish (Portuguese and Spanish) will be compared with the original (English) soundtrack to evaluate equivalence on word, phrase and pragmatic level and the degree of departure of the subtitled, by necessity reduced version from its original. Thus translation techniques will be examined, in particular the use of omission, decimation, condensation, etc. Second, the Polish (Spanish and Portuguese) verbal layer will be juxtaposed with the nonverbal layer (a range of visual signals available on the screen) to assess whether and to what extent a subtitler allows for nonlinguistic signals a viewer is exposed to in the translated text. This analysis will show whether and to what extent a translation relies on a multi-modal approach to communication. Third, the Polish (Spanish and Portuguese) professional version will be compared with the nonprofessional version to extend the scope of data and on this basis discern any possible differences between professional and nonprofessional translators in terms of translation techniques used and nonlinguistic signals considered while translation; this analysis will be indicative of translator awareness of how to render audiovisual texts and will contribute to the overall evaluation of translation quality. At each of the three areas of investigation the problem of rendering identity will be the main axis around which the issues of translation techniques, nonlinguistic signals and the quality of translation will revolve. Put differently, the problem of identity in translation will be filtered through the prism of three factors: technical (translation techniques), visual-communicative (multimodal approach) and quality.

In film making, a director purposefully creates some identity of the protagonist (typically, a vivid one), resorting to a number of resources, semiotic resources to use Kress’ (2010) term, which encompass such elements as visual signals (artefacts, objects, natural elements), gestures, proxemics, kinesics, eye behaviour, paralinguistic signals, acoustic signals, colours, clothes, etc. Naturally, along these signs, words (verbal signals) are also important elements (yet not the most important). While watching a film, a viewer is exposed to all these signals, which contribute equally to the overall meaning emerging as a result of an interplay of meaning making semiotic elements. Both linguistic and nonlinguistic semiotic modes play an important role in the creation of a character’s personality, and hence, they should be treated on a par and allowed for by a subtitler in the act of translation. How a translator re-creates the character’s personality – identity – created by a director is the objective of our research.

The theory of multimodality (Kress and Leeuwen 1996, Kress 2010), which is a semiotic theory of communication, is still a novelty and it has not been widely used. Although it enjoys a growing popularity, over the last decade it has been used rather sporadically in discourse studies (including classroom discourse) and media studies (the analysis of advertisements and Internet pages). In AVT only several scholars have resorted to multimodality, and, to the best of our knowledge, the research made so far has not dealt with the issue of identity. Therefore, by drawing on interdisciplinary, cross-linguistic and polisemiotic investigation the project proposes a novel approach to subtitling and a new understanding of subtitle quality. As a consequence, the research will contribute to the evolution of subtitle quality and intercultural communication, which may have powerful practical applicability (e.g. translator training). The possible applicability, however, will not be pursued by the project, instead it will focus on the multimodal, theoretic approach to communication in the reconstruction of identity.

The result will have a power impact on society, as the quality of subtitles prepared in line with a multimodal approach to communication should be enhanced considerably. Moreover, the project is concerned only with one type of AVT – subtitles – and thus indirectly subtitles are promoted as the preferred type of AVT (rather than dubbing or voice-over). This approach is consistent with the EU directives concerning actions supporting the spread of multilinguism in Europe, as while watching a film a viewer is exposed not only to the translated text but also to the original soundtrack, with full expose to the original language pronunciation, prosody, accents, intonation patterns and lexico-syntactic constructions. Naturally, such an expose to the original soundtrack facilitates language learning.

 

Streszczenie projektu MetaS/Metas project abstract

Key words: conceptual metaphors, multimodal metaphors, multimodality, subtitles, co-
verbal gestures

 

Since the publication of Lakoff and Johnson’s Metaphors We Live By in 1980, conceptual
metaphors have attracted an enormous number of linguists and psycholinguists searching for
the mutual dependencies between language and cognition, and looking into the structure of
thought, which is believed to be metaphorical in nature. The theory of conceptual metaphors
(CMT) is thus mainly concerned with language and thought, and seeks its validity almost
exclusively in verbal metaphors. This has been seen as its drawback in some quarters and
a source of circularity: language is analysed in order to uncover the structure of thought
(mind, body) which in turn is claimed to reflect language. As a result, recently, CMT has
shifted towards non-linguistic aspects of human communication, specifically gestures, or
co-verbal gestures to be more exact as it is believed that metaphoric gesture is "an integral part of linguistic expression" (Langacker 2008: 250). This original and budding field of research emerging
on the intersection of gesture studies and cognitive linguistics (the theory of metaphors) has
been pursued by only several scholars who pioneer this line of interdisciplinary “cognitive-
communicative” research.

 

Cienki and Muller (2009) distinguished between monomodal and multimodal metaphors
in face-to-face interaction, following the four types of configurations originally proposed
by Forceville (2006) in his seminal paper- monomodal verbal metaphors, monomodal
gestural metaphors, multimodal verbal and multimodal gestural metaphors, of which
multimodal metaphors enjoy great popularity. Within the multimodal metaphors, Cienki
and Muller propose the following options: (1) same source and target in two modalities,
and (2) different source and same (shared) target in two modalities with three sub-types: (i)
gestural metaphoric form has a verbalized target in a non-metaphorical way, and (ii) gestural
metaphoric form is verbalized in a metaphoric way; (3) shared source with different target in
two modalities. While the first two are very common, the last one is believed to be extremely
rare. The most common combinations put forward by Cienki and Muller can be presented as
follows:

 

[1] S(g,v) > T(g,v) – shared source and target in two modalities
[2] S(g), S(v) > T(g,v) – different source for two modalities but same target
(i) S(gm), S(v) > T(g,vm)
(ii) S(gm), S(v) > T(g,vnm)
(iii) S(g,v) > T(g), T(v)

 

It is the objective of this research to examine how words are correlated with gestures
performed by actors playing in a selection of feature films. This stage follows Cienki and
Muller’s taxonomical proposal. Once the correlation is established, analysed and described,
in line with the above taxonomy, the second objective of the research, which is also the
main goal of the project, is to map this taxonomy onto the ground of translation studies. On

a more specific note, the goal is to check whether the subtitler reflects the gestural-verbal
configuration in the written text of the subtitle. Two possible options
and altogether six possible translation solutions are expected: (1) metaphoric gesture and
metaphoric word are (i) translated into metaphoric word, (ii) translated into nonmetaphoric
word or (iii) the metaphoric word is obsolete in the subtitle; and (2) metaphoric gesture
and nonmetaphoric word are (i) translated into nonmetaphoric word, (ii) translated into
metaphoric word or (iii) obsolete in the subtitle. How a translator deals with the translation
of verbal-gestural metaphors will be examined on the basis of data extracted from feature
films. On a more general note, therefore, the projects aims at transposing the methodology
proposed by Cienki and Muller prepared for investigations combining gestures, metaphors
and multimodality onto audiovisual translation research, and in so doing, contrary to Cienki
and Muller, it relies explicitly on the multi-modal theory of communication (Kress and
Leeuwen 1996, Kress 2010).

 

 

References
Cienki, A. and C. Muller. 2009. Words, gestures and beyond: forms of multimodal metaphor
in the use of spoken language. In: C. Forcevill and E. Urios-Aparisi (eds). Multimodal
Metaphors. Berlin: Mouton de Gruyter.

 

Forceville, C. 2006. Non-verbal and multimodal metaphor in a cognitivist framework:
agendas for research. In: G. Kristiansen, M. Achard, R. Dirven, and F. J. Ruiz de Mendoza
Ibáñez (eds), Cognitive Linguistics: Current Applications and Future Perspectives. Berlin:
Mouton de Gruyter.

 

Kress, G. 2010. Multimodality. London: Routledge.

 

Kress, G. and L. Leeuwen. 1995. Visual Images. London: Routledge.

 

Langacker, R. 2008. Metaphoric gesture and cognitive lingusitics. In: A. Cienki and C. Muller (eds). Metaphor and Gesture. Amsterdam: John Benjamins.