Rola Polonii Amerykańskiej w polityce zagranicznej Polski – wykład prof. Zbigniewa Antoniego Kruszewskiego w Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego
Za nami kolejny wykład jubileuszowy. Tym razem gościliśmy prof. Zbigniewa Antoniego Kruszewskiego. To było niezwykłe spotkanie. Chociaż temat prelekcji był bardzo konkretny: „Rola Polonii Amerykańskiej w polityce zagranicznej Polski”, Pan Profesor poruszył wiele ciekawych i ważkich kwestii związanych z historią Polski i Stanów Zjednoczonych. Trudno się temu dziwić, nasz zacny Gość urodził się w 1928 roku. To prawdziwy świadek historii Polski, Europy, świata. Świadek wielkich konfliktów wojennych, dynamicznego postępu technicznego, przemian ustrojowych i społeczno-gospodarczych. Profesor Zbigniew Kruszewski opowiedział nie tylko o działalności Kongresu Polonii Amerykańskiej, ale także specyfice polskiej społeczności i jej odbiorze za Oceanem. Nie zabrakło również pytań publiczności o Powstanie Warszawskie, w którym Zbigniew Kruszewski uczestniczył. Przejmujące były relacje z walk i działań wojennych. Słuchaliśmy o tułaczce emigranta, poszukiwaniu swojego miejsca na ziemi i budowaniu życia na obczyźnie, z dala od rodzinnego domu, rodziny, przyjaciół. Była to opowieść człowieka doświadczonego przez los, a zarazem dokonującego dobrych i mądrych wyborów, który pozostał wierny swym ideałom i wartościom. Dziękujemy za tę wspaniałą lekcję historii.
Zbigniew Antoni Kruszewski urodził się w 1928 r., w Warszawie. W czasie drugiej wojny światowej działał w Szarych Szeregach, miał pseudonim „Jowisz” i pełnił funkcję hufcowego. Uczestniczył w małym sabotażu i akcjach szkół bojowych, a także realizował zadania zwiadowcze. Był dowódcą drużyny obserwującej ruchy wojsk niemieckich na linii wschód-zachód. Przeszedł szkołę podoficerską. Wkrótce wstąpił do Armii Krajowej. W czasie powstania warszawskiego walczył w Śródmieściu, w plutonie 112. Otrzymał również zadanie organizacji poczty polowej przy Głównej Kwaterze Szarych Szeregów „Pasieki”. Został aresztowany przez Gestapo, jednak zbiegł podczas transportu. W stopniu kaprala przydzielono Zbigniewa Kruszewskiego do kampanii dowodzonej przez por. Kazimierza Leskiego ps. „Bradl”. Był łącznikiem Komendy Głównej Armii Krajowej, z meldunkami przedzierał się kanałami. Ciężko ranny 20 września w rejonie Frascati. Przeszedł szlak bojowy Powiśle - Śródmieście - Mokotów - Sadyba - Śródmieście Południe.
Po upadku powstania opuścił Stolicę wraz z 72 pułkiem piechoty Armii Krajowej wchodzącym w skład 28 Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei. Z Ożarowa Mazowieckiego został przetransportowany do stalagu X B w Sandbostel, gdzie pracował w trudnych warunkach w kopalni torfu. Po wyzwoleniu przez wojska kanadyjskie wchodzące w skład 2 Armii Brytyjskiej przedostał się do Holandii, gdzie wstąpił do 1 Dywizji Pancernej Polskich Sił Zbrojnych dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka. Następnie przez Francję przedostał się do Włoch, gdzie został przyjęty do 2 Korpusu Polskiego i przydzielony do 12 Pułku Ułanów Podolskich.
Po demobilizacji Korpusu wyjechał do Londynu, gdzie uczęszczał do Wyższej Szkoły Nauk Politycznych, działał w polskim harcerstwie a także w partii Niepodległość i Demokracja. Studiował na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie.
W 1952 wyjechał z Wielkiej Brytanii do Stanów Zjednoczonych. Od tego czasu jest aktywnym członkiem Kongresu Polonii Amerykańskiej (pełnił również funkcję wiceprezesa Związku). Studiował na Wydziale Stosunków Międzynarodowych w Northwestern University, a następnie na University of Chicago, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie pracy o powojennej zmianie polskich granic. Pracował naukowo na Uniwersytecie stanu Nowy Jork. Od 1968 przez dwa lata był asystentem profesora na Wydziale Stosunków Międzynarodowych University of Texas w El Paso, następnie do 1972 był starszym wykładowcą na tej uczelni. W 1972 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego nauk politycznych.
Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Angażuje się we wspieranie polskich inicjatyw naukowych, zarówno w kraju, jak i na obczyźnie. Ufundował katedrę Polish Studies na Uniwersytecie w Chicago, a także był inspiratorem i fundatorem licznych stypendiów dla Polaków w uniwersytetach amerykańskich, w tym w jego macierzystym Uniwersytecie Teksaskim w El Paso. Jest stałym profesorem wizytującym w Studium Europy Wschodniej Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi wykłady i seminaria, przede wszystkim na Wschodniej Szkole Letniej UW. Uczestniczy też w objazdach naukowych Studium na Wschód. Po 1990 r. przez wiele lat z ramienia Smithsonian Institution organizował w Polsce i krajach Europy Wschodniej objazdowe seminaria dla amerykańskich intelektualistów i polityków.
Kierował Programem Studiów Sowietologicznych i Wschodnioeuropejskich w USA, był dyrektorem Centrum Południowo-Zachodnich Studiów Etnicznych.
Jego działalność naukowa w zakresie politologii wiąże się przede wszystkim z tzw. studiami pogranicza, zajmuje się problematyką granic i terenów przygranicznych. Na opracowanie monografii powojennej granicy polsko-niemieckiej, zatytułowanej „The Oder-Neisse Boundary and Poland's Modernization: the Socioeconomic and Political Impact" („Granica na Odrze i Nysie i modernizacja Polski: oddziaływanie socjoekonomiczne i polityczne"), otrzymał w USA stypendium, dzięki któremu w 1959 r., pierwszy raz po wojnie, przyjechał do Polski. Zbierając materiały do książki był wówczas m.in. w Siekierkach, Szczecinie i Świnoujściu i badał polsko-niemiecką granicę na Odrze i Nysie.
Jest założycielem międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Pograniczami (Assotiation for Borderline Studies), które rozpoczęło swą działalność w El Paso. Podczas swojej kariery naukowej wykształcił ponad 15.000 studentów. Jako gościnny wykładowca pracował m.in. w London School of Economics and Political Science, na uczelniach japońskich, brazylijskich, litewskich, białoruskich, rosyjskich, ukraińskich, węgierskich, rumuńskich. Był wykładowcą w Kwaterze NATO i Niemieckim Federalnym Instytucie Studiów Wschodnich i Międzynarodowych. Jako profesor gościnny wykładał na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim
W 2019 r. Pan Zbigniew Kruszewski został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
